To παρακάτω κείμενο είναι συνέχεια της ιστορίας εξόρυξης στον Διόνυσο και περιέχει “εμπορικές” κορώνες τις οποίες αν θέλετε τις αγνοείτε γιατί έχει ενδιαφέρον κατά τα άλλα.
[soundcloud url=”http://api.soundcloud.com/tracks/15178865″]
Τα υλικά κατασκευής που χρησιμοποίησαν είναι όλα γήινα, εκτός εκείνων που αναγκαστικά θα πρεπε να είναι διαφορετικά. Η ντόπια πέτρα είναι το μοναδικό δομικό υλικό, σε μεγέθη ανάλογα του είδους των λιθοδομών, χτισμένη με τρόπο θαυμάσιο για τις σημαντικές κατασκευές, αλλά και χωρίς ιδιαίτερη τέχνη για ελάχιστα πρόχειρα σπίτια εργατών. Συνδετική ύλη δεν υπάρχει, όμως στα κτίρια χρησιμοποιήθηκε ο πηλός για μόνωση και προστασία από τον αέρα.
Η τεχνική που χρησιμοποιείται στην δόμηση, δεν έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, μοιάζει περισσότερο με νησιώτικη. Η έδραση των κτιρίων είναι πάντα πάνω σε στέρεο υλικό, το ύψος τους πάντα ανάλογο με το ανθρώπινο μέγεθος, ενώ η στέγη σχεδόν πάντα φτιαγμένη από λαμαρίνα. Η τοιχοποιία έχει πάντα 2 “όψεις”, με συνηθισμένο πλάτος τα 60 εκατοστά, και μείωσή του προς την στέψη.
Από τα δομικά στοιχεία, ιδιαίτερη αξία έχει η χρήση του παραθύρου, του τζακιού και της παραθύρας. Το παράθυρο είναι ο βασικός αεραγωγός, συνήθως δεν ανοίγει προς τον βορρά, ενώ έχει μεταβαλλόμενο μέγεθος από έξω προς τα μέσα. Εξωτερικά είναι στενό και διευρύνεται κατά τις τρεις διαστάσεις προς το εσωτερικό, διατηρώντας σταθερή μόνο τη βάση του. Αυτή η μορφή, σοφά σχεδιασμένη, δίνει περισσότερο φως στο εσωτερικό του κτιρίου, για περισσότερο χρόνο της ημέρας, ενώ μπορεί εύκολα να κλείσει με έναν μπόγο (τσουβάλι), γεμάτο με ρούχα ή άχυρο, ώστε να προστατεύσει τους λατόμους από το κρύο ή τον αέρα. Τζάμια δεν βρέθηκαν και μάλλον δεν χρησιμοποιήθηκαν.
Το τζάκι είναι απαραίτητο στοιχείο του κτιρίου- κατοικίας, παίζει το ρόλο της αρχαίας “εστίας”. Χρησιμοποιείται καθημερινά για την παρασκευή του φαγητού και τον χειμώνα για θέρμανση. Η βάση του είναι ένα “Π” που σχηματίζεται συνήθως από μεγάλους όγκους ή χτίζεται με
Εικόνα 3. Τζάκι
 |
ιδιαίτερα προσεγμένο τρόπο. Η θέση του είναι μέσα στον τοίχο, ενώ βρίσκονται και τζάκια σε
γωνία, που έγιναν όμως μεταγενέστερα του κτιρίου. Γύρω από το τζάκι, προεξέχουσες πλάκες ή εσοχές της τοιχοποιίας χρησιμοποιούνται σαν θέσεις φύλαξης χρήσιμων σκευών, ή στοιχείων της καθημερινής ζωής στο σπίτι.
Η παραθύρα είναι εσοχή στον τοίχο, έχει μορφή κλειστού παραθύρου και κατασκευάζεται στο εσωτερικό του κτιρίου. Η αξία της είναι σημαντική για την οικονομία της κατοικίας, αφού εκεί αποθηκεύονται τα τρόφιμα, είδη πρώτης ανάγκης και τα προσωπικά είδη των ενοίκων. Εσωτερικά η παραθύρα, όπως και το παράθυρο κατασκευάζεται
από μεγάλες επίπεδες πλάκες.
Οι εργασίες αποκατάστασης στο Αλούλα , ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 1994 από ένα συνεργείο Παριανών παλιών λατόμων, που πριν αρχίσουν να εργάζονται στην εταιρεία, δούλευαν στην νότια πλευρά της Πεντέλης. Η καταγωγή τους είναι από τις Λεύκες και το Μαράθι, δηλαδή δύο χωριά ανάμεσα στα οποία βρίσκεται το σημαντικότερο λατομείο μαρμάρου της Ελλάδας. Είναι αυτό που βγάζει τον λυχνίτη, το λευκό διαφανές μάρμαρο από το οποίο κατασκευάστηκαν ο Ερμής του Πραξιτέλη, η Αφροδίτη της Μήλου, η Νίκη της Σαμοθράκης και κάποια άλλα από τα πιο γνωστά έργα της κλασσικής αρχαιότητας. Ένα μυθικό νήμα τους οδήγησε να διαλέξουν την τέχνη των προγόνων τους, αφού πρώτα πέρασαν από τα λατομεία της αρχαιότητας στην άλλη πλευρά της Πεντέλης (νότια).
Οι στόχοι που κυριάρχησαν, με συμφωνία του επιβλέποντα αρχικά το έργο και των λατόμων, ήταν πολύ καθαροί. Θα σεβαστούμε το χώρο, θα τιμήσουμε τους λατόμους και την τέχνη τους, θα μας οδηγήσει στις επιλογές μας η φύση, θα χρησιμοποιήσουμε μόνον πέτρα, θα μιμηθούμε τους παλαιούς κανόνες. Αυτή η σύμβαση τελικά , υπερίσχυσε στις βασικές επιλογές.
|
Το Αλούλα θα γίνει μελλοντικά χώρος αναψυχής και πολιτισμού, όπου θα κυριαρχεί η λατομική δραστηριότητα όπως την ασκούσαν από την αρχαιότητα μέχρι την στιγμή που σταμάτησε το λατομείο. Η εταιρεία διέθεσε τους πέντε Παριανούς, παρείχε υποστήριξη με μηχανήματα, και επετέλεσε ένα πολύ σημαντικό έργο με την καλαίσθητη διαρύθμιση του μουσειακού χώρου και την διαμόρφωση του τοπίου με σεβασμό στη φύση, βοήθησε να ξεπεραστεί κάθε εμπόδιο, μέχρι σήμερα.
Όταν πρωτοαντίκρισαν τον τόπο η κατάσταση ήταν απελπιστική: Ένας μεγάλος χώρος με μικρά λατομεία, τα περισσότερα από τα οποία συγκεντρώνονται σε δύο θέσεις. Η μία, η κάτω πλατεία, με ένα μεγάλο λατομείο που δούλεψε ως το 1970, και ένα μικρότερο που σταμάτησε το 1940. Η άλλη θέση, με μικρά λατομεία,η πάνω πλατεία, γύρω και πάνω από την οποία υπήρχαν αρκετοί μικροί χώροι εξόρυξης, που σταμάτησαν όλοι το 1940.
Η πρώτη επέμβαση ξεκίνησε από την πάνω πλατεία. Έπρεπε να βρεθούν οι παλιοί τρόποι επικοινωνίας, τα παλιά μονοπάτια, οι κινήσεις προς τους χώρους εξόρυξης, τις καζάρμες (κατοικίες λατόμων), το γύφτικο. Ακόμη έπρεπε να εξευρεθούν οι δρόμοι καθώς και οι τρόποι που μετέφεραν το μάρμαρο, αλλά και οι πηγές από όπου έπαιρναν νερό. Μερικά από τα αναζητούμενα βρέθηκαν γρήγορα. Αλλα άργησαν, άλλα προέκυψαν με συζήτηση από όλους τους λατόμους και τοπικές συσκέψεις, άλλα δεν βρέθηκαν ακόμη. Επιστρατεύθηκαν και σύγχρονα μέσα, χάρτες, παλιοί και νέοι, ακόμη και αεροφωτογραφίες του 1937.
Βασική επιλογή από την αρχή, ήταν να χαραχθεί ένα μονοπάτι που θα ενώνει τους βασικούς χώρους που έπρεπε να προβληθούν. Αυτό που ο κυρ-Νίκος Γεμελιάρης (επικεφαλής του συνεργείου), λέει “επικοινωνία”. Για να γίνει αυτό χρειάστηκαν χρόνος, αυθαίρετες αποφάσεις και τύχη.
Η επιτυχία στις σκάλες, που τελείωσαν τα Χριστούγεννα του 1994, αναπτέρωσε το ηθικό των λατόμων και ξεκίνησε η προσπάθεια να δημιουργηθεί ένας “βρόγχος” επικοινωνίας που θα συνέδεε τους κύριους χώρους του λατομείου. Αυτοί ήταν ο καρόδρομος μεταφοράς των μαρμάρων στην βάση της κατρακύλας, το γύφτικο, τα μέτωπα του λατομείου, τα στοιχεία της εσωτερικής μεταφοράς, η μεγάλα καζάρμα και η θέση θέας.Το γύφτικο, το σιδηρουργείο του λατομείου, ήταν ο χώρος που κατασκευάζονταν αρκετά από τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν οι λατόμοι, ενώ επισκευάζονταν όλα τα υπόλοιπα. Κεντρικό στοιχείο ήταν η πυρά που είχε μορφή τραπεζιού και εκεί ζεσταινόταν μέχρι να πυρακτωθεί το σίδερο. Η ιδιαιτερότητα αυτού του γύφτικου είναι ότι προφυλάσσεται από τον αέρα, αφού βρίσκεται πίσω από έναν αναλημματικό τοίχο, έχει χωριστεί μεταγενέστερα σε 2 χώρους, ο δεύτερος χώρος χρησιμοποιήθηκε σαν κατοικία και
έχει πρόσθετο γωνιακό τζάκι. Ακόμη είναι χαρακτηριστικό ότι πάνω στον αναλημματικό τοίχο υπάρχει μεγάλη παραθύρα που χρησιμοποιήθηκε σαν υπαίθριο “καλοκαιρινό” τζάκι για την παρασκευή του φαγητού.
Η μεγάλη καζάρμα έχει 2 ωραία τζάκια, ήταν κατοικία εργατών, ενώ μεταγενέστερα προσετέθη και δεύτερος χώρος. Είχε αυλή που την όριζε μία επιμήκης πεζούλα.
Η θέση θέας έγινε μετά από μελέτη του αναγλύφου, προσαρμόστηκε ιδανικά στο χώρο και εμφανίζεται σαν φυσική προέκταση του εδάφους. Χρησιμοποιήθηκαν τοπικές πλάκες, με τέτοια προσοχή ώστε να εμφανίζονται οι επιφάνειες που είχαν εξαλλοιωθεί.
Σημαντική προσπάθεια επέμβασης έγινε και στο σπίτι του Αλούλα, καθώς και σε ένα διπλανό σημαντικό κτίσμα. Ο καθαρισμός σ’ αυτά απέφερε έναν θησαυρό που ήταν κρυμμένος κάτω από το χώμα. Βρέθηκαν πολλά πικούνια, ματρακάδες, βελόνια και άλλα χρήσιμα σιδερένια εργαλεία που
χρησιμοποιούσαν οι λατόμοι. Επέμβαση έγινε και στην κατρακύλα, η οποία αποκαταστάθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά στην αρχική της μορφή. Παλαιότερα έφερε σιδηροτροχιές, πάνω στις οποίες εκινείτο το βαγονάκι που κατέβαζε τα μάρμαρα, από την πλατεία της κατρακύλας έως την βάση της από όπου ξεκινούσε η σιδηροδρομική γραμμή που οδηγούσε στον σταθμό Διονύσου του Ντεκοβίλ.
Κάνοντας έναν απολογισμό των εργασιών που έγιναν, μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι το λατομείο επανήλθε, σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό, στην αρχική του μορφή. Η λατομική δραστηριότητα και ζωή είναι πανταχού παρούσες. Οι σφηνιές για την εξόρυξη των μαρμάρων, οι χώροι διαμόρφωσης με το πελεκούδι, οι αδιαμόρφωτοι και διαμορφωμένοι όγκοι, οι φορτωτήρες όπου οι όγκοι ανέβαιναν στα κάρρα, τα σπίτια των λατόμων, τα μονοπάτια.
Επεξηγήσεις:
Κατρακύλα =Ευθύγραμμη,μεγάλης κλίσης,εγκατάσταση για την μεταφορά των μαρμάρων. Ντεκοβίλ =Σιδηροδρομική γραμμή μικρού ανοίγματος.Έγινε για την μεταφορά των μαρμάρων. Γύφτικο =Σιδηρουργείο.Χώρος κατασκευής ή επισκευής σιδερένιων εργαλείων. Καζάρμα =Κατοικία λατόμων.Συνήθως ομαδικός ξενώνας.
Συνεργείο Λατόμων = Γεμελιάρης Νίκος,επικεφαλής,Λουκής Μανώλης,Αρκουλής Θωμάς, Πανώριος Αντώνης,Κρητικός Γιώργος.
Μια δικιά μου φωτογραφία για το τέλος. Τόσα χρόνια μετά και όπως βλέπετε δεν υπάρχει η παραμικρή πιθανότητα να συνέλθει ουσιαστικά το βουνό. Με φούξια γραμμές τα βελάκια μου δείχνουν μια σάρα (αυτή θα μπορούσε ίσως να σωθεί κάπως με χωματουργικές εργασίες και πολύ αγάπη και ένα απότομο άσπρο κόψιμο που δεν μπαλώνεται με τίποτα.
