Πόσο πολύπλοκη μπορεί να είναι η εξέταση στήθους;
Είναι εξαιρετικό παράδειγμα. Αν δεν είστε κάτοχος γυναικείου στήθους ή δεν έχετε κάποιο γυναικείο στήθος για το οποίο νοιάζεστε, εφαρμόστε τους προβληματισμούς στους όρχεις σας ή άλλο σημείο της ανατομίας που μπορεί να πάθει καρκίνο και για το οποίο προτείνεται εξέταση που περιλαμβάνει ακτινοβολία. Ακτινοβολία; Οι μισοί έχετε ήδη κάνει κλικ αλλού. Χιροσίμα στα βυζιά μου εγώ δεν κάνω! Οι άλλοι μισοί κάνετε σαν να έχετε χάσει μόνο εσείς κάποιον από καρκίνο. Συνηθίστε το. Δεν είναι βρώμικη λέξη. Είναι πολύ συχνό αίτιο θανάτου. Και η συχνή εξέταση σώζει. Δεν σώζει;
Είναι κατεξοχήν επικοινωνιακό πρόβλημα. Οι εξετάσεις συχνά ανιχνεύουν ακριβώς το είδος όγκων που είναι λιγότερο πιθανό να αποβούν μοιραίοι. Για να μην μπερδευόμαστε, ας επικεντρωθούμε σε εξετάσεις που κάνουμε όσοι δεν έχουμε σύμπτωμα. Όπως κάνεις νήμα στα δόντια σου ή περπατάς μια ώρα την μέρα. Επειδή είσαι προσεκτικός και δεν θέλεις να πάθεις κάτι. Των φρονίμων τα παιδιά, πριν τους έρθει απότομα, πάνε για εξέταση να προλάβουν.
Με την μία έχουμε ένα πρόβλημα. Ποιες γυναίκες είναι «υψηλού κινδύνου;” Ανάλογα με τις έρευνες και τις στατιστικές αποφασίζουν ποιοι παράγοντες είναι «επιβαρυντικοί». Οικογενειακό ιστορικό για παράδειγμα. Κότα και αυγό η κατάσταση δηλαδή. Επειδή νομίζεις ότι έχεις λόγους να πάθεις καρκίνο, εξετάζεσαι πιο συχνά, άρα πιο πιθανό να σε διαγνώσουμε με καρκίνο. Η διαφορά που κάνει μια διαγνωστική εξέταση όπως αυτή για τον καρκίνο του στήθους, δύσκολα μπορεί να μετρηθεί. Κάπου στο 15% το υπολογίζουν. Δηλαδή πολλές ζωές. Αλλά αν η ακτινοβολία από την εξέταση επιβαρύνει μερικά είδη καρκίνων; Αυτό πως θα το μετρήσουμε;
Λένε για παράδειγμα ότι «αν το προλάβουμε νωρίς, φτάνει το 98% το ποσοστό επιβίωσης.» Αυτό που παραλείπουν να προσθέσουν ότι το 98% επιβίωση αναφέρεται στα επόμενα 5 χρόνια μετά την διάγνωση. (Αλλιώς είναι 23%). Δηλαδή απλά μαθαίνεις πιο νωρίς ότι έχεις καρκίνο. Δεν ζεις αναγκαστικά περισσότερο! Στις ΗΠΑ για παράδειγμα όπου κάνουν πολύ πιο συχνά διαγνωστικές εξετάσεις για καρκίνο του στήθους και των όρχεων πράγματι βρίσκουν περισσότερους όγκους πιο νωρίς. Αλλά σαν ποσοστά του πληθυσμού που πεθαίνουν από αυτούς τους καρκίνους δεν έχουν χαμηλότερα ποσοστά. Υπάρχει μια μεγάλη πτώση στην θνησιμότητα από καρκίνο του στήθους γενικώς, η οποία όμως δεν είναι αποτέλεσμα πιο συχνών εξετάσεων αλλά της νέας χημοθεραπείας (adjuvant chemotherapy – http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736%2811%2961625-5/abstract )
Παρόμοια και πολύ έντονα επηρεάζουν το πρόβλημα οι εξελίξεις στα ιατρικά μηχανήματα. Οι ίδιοι όγκοι που παλιότερα ήταν υποκειμενικά στην κρίση του …χουφτώματος του γιατρού, τώρα προβάλλονται σε 3D και χρώματα σαν να πηγαίνεις σινεμά. Οπότε για πράγματα που παλιά ούτε καν τα σημείωνε ο γιατρός, τώρα έχουμε ολόκληρη βιβλιογραφία. Και βέβαια από την στιγμή που «ε, καααάτι βλέπει» πάμε στο «ε, κάτι πρέπει να κάνουμε για αυτό» και καταλήγουμε σε περισσότερες επεμβάσεις για πράγματα που όλο και πιο συχνά αποδεικνύονται καλοήθη.
Αν νιώθετε σαν να σας έχω στείλει στην τάξη των Μαθηματικών της Α’ Λυκείου δεν είστε μόνοι. Ούτε οι γιατροί καταλαβαίνουν από στατιστική. Εκτενείς μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι μπερδεύονται όπως όλοι μας. Δεν εκτιμούν αντικειμενικά τα στοιχεία. Όταν διαβάζουν μια μελέτη για φάρμακο ή θεραπεία που δείχνει αύξηση του χρόνου επιβίωσης στα 5 χρόνια μετά την διάγνωση το θεωρούν «καλό» χωρίς να εξετάζουν παράλληλα τα άλλα νούμερα όπως θα έπρεπε.
Γιατί όταν σου λέει ότι «έτσι θα μειωθεί κατά 15% η πιθανότητα» τι εννοεί ακριβώς; Ότι από τις 100 γυναίκες στην ίδια ηλικία με εσένα και με παρόμοιο όγκο οι 15 επέζησαν επειδή έκαναν την προτεινόμενη εξέταση; Ή ότι από τις 100,000 γυναίκες στην Ελλάδα στην ηλικία σου το έπαθε το 15%; Συνήθως επιλέγουν το πρώτο, πιο εντυπωσιακό, ποσοστό.
Μόλις βγεις από το ιατρείο και ηρεμήσεις, μπορείς ίσως να εκτιμήσεις καλύτερα τους κινδύνους. Παραμένει πιο πιθανό να πεθάνεις από αυτοκινητιστικό. Ή πτώση πιάνου στο κεφάλι. Ο καρκίνος δεν σκοτώνει πάντα. Το άγχος και η υστερία όμως μπορεί.
ΥΓ Αν δεν καταλάβατε τίποτα από αυτό το άρθρο, μην αγχώνεστε. Δοκιμάστε αυτά τα άλλα εισαγωγικά άρθρα στα στατιστικά θέματα στην ιατρική πρώτα. Και συγκρατήστε ότι όταν σας λένε μια πιθανότητα, αυτή δεν γράφτηκε στον βράχο αλλά παραμένει κάτι αρκετά πολύπλοκα ασαφές. Όπως όλα στην ζωή.