Όχι, δεν είναι προφητεία του Γέροντα ΧΨΩ, ούτε ανάλυση που δείχνει πόσο μπερδεμένη είναι η κοινωνία μας. Απλά έχω διαπιστώσει ότι μέσα στο σύνολο Ελλήνων με τους οποίους δεν μπορώ να κάνω συζήτηση, τα πράγματα είναι λίγο καλύτερα με τους δικηγόρους. Μπορεί να ψεύδονται, αλλάζουν σαν χαμαιλέοντες και να ελίσσονται σαν φίδια αλλά τα ερπετά έχουν τουλάχιστον μάθει τις βασικές αρχές μιας λογικής συζήτησης.
Για όλους τους υπόλοιπους, ιδού ο σύντομος οδηγός μου σε συχνά προβλήματα που συναντώ online και κατ’ιδίαν:
1. “Αυτό που λες δεν ισχύει γιατί αυτός που το λέει είναι καραγκιόζης.” (Ad hominem στα λατινικά.) Παραλλαγή αυτού είναι το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή “αυτό που λέω ισχύει γιατί το λέει και ο Αινστάιν/Θεός/κάποιος που έχουμε σε υπόληψη”. Η lifestyle παραλλαγή είναι “καλά, πιστεύεις αυτά που λέει ο τάδε; Αυτός έχει χωρίσει την γυναίκα του! Αποκλείεται να είναι σοβαρός άνθρωπος!”
2. To επιχείρημα τύπου “κατουράω στο πηγάδι”. Εδώ αναιρούμε ένα επιχείρημα επειδή είναι κοντά σε μια ιδεολογία που δεν είναι πια της μόδας. “Αυτό που λες το έλεγαν και μερικοί ναζί ξέρεις!” Το επιχείρημα μπορεί κάλλιστα να στέκει. Οι ναζί δεν ήταν διαρκώς παράλογοι. Αλλά προσπαθούμε να δηλητηριάσουμε όλο το πηγάδι μιας φιλοσοφίας με την μια. Για παράδειγμα εγώ διαφωνώ κάθετα με την ομοιοπαθητική αλλά συμφωνώ ότι οι γιατροί πρέπει να δίνουν περισσότερη σημασία στον ασθενή.
3. Θα δείτε μερικοί εξυπνάκηδες στο FB ειδικά να αναφέρονται στο παραπάνω πρόβλημα ως “Godwin’s argument” ακόμα και όταν δεν ισχύει. Πολλές φορές ένας άνθρωπος έχει πει συστηματικά αρλούμπες και καλούμαστε να κρίνουμε την νέα του δήλωση. Ένας πολιτικός που συστηματικά κάνει κωλοτούμπες, λέει με πειστικότητα μια νέα του πρόθεση. Έχουμε δικαίωμα βάση προηγούμενης εμπειρίας να τον κρίνουμε, ειδικά εφόσον αυτό που λέει δεν επιδέχεται άμεσης δοκιμής. (πχ είναι πρόταση για το μέλλον και μας ζητάει να τον εμπιστευτούμε πάλι.)
4. Συχνή γραμμή άμυνας, ιδιαίτερα όταν πιάσουμε μεταφυσικές αναζητήσεις, είναι να αναιρέσουμε την επιστήμη γενικά. “Αυτοί το έχουν ψάξει τόσο πολύ το θέμα …δεν έχουν σχέση πια με την πραγματικότητα!” Δεν είναι λογικό βέβαια. Αν το έχουν ψάξει με επαγωγική επιστημονική λογική ισχύει και παραισχύει.
5. tu quoque. (Κι εσύ ομοίως) “Κοίτα εγώ δεν έχω αποδείξεις, αλλά ούτε κι εσύ!” Παρουσιάζεται συχνά σε ιατρικά θέματα σε στυλ “η ομοιοπαθητική μπορεί να μην μπορεί να θεραπεύσει τους πόνους στην πλάτη τέλεια, αλλά ούτε και η κλασσική ιατρική!” Αγνοούν ότι σε κάθε θέμα η γνώση είναι σαν μια πυραμίδα. Κάθε τούβλο χτίζεται πάνω σε άλλα. Η κλασσική ιατρική μπορεί να έχει πολλά κενά σε ένα θέμα. Αυτό δεν κάνει το κάθε τούβλο που θέλει να βάλει κάποιος αυθαίρετα στην κορυφή της πυραμίδας αποδεκτό.
6. ad ignorantiam. Το επιχείρημα της άγνοιας. “Μπορεί να μην μπορώ να το αποδείξω ότι λέω (πχ ότι μας ψεκάζουν) αλλά και εσύ δεν ξέρεις 100% σίγουρα”. Οπότε ισχύει! Βλέπω κάτι που πετάει στον ουρανό και δεν ξέρω τι είναι. Άρα είναι ΑΤΙΑ! (Σωστό εξ’ορισμού αφού είναι άγνωστο αντικείμενο που πετάει.) Άρα είναι εξωγήινοι! (Αυθαίρετο συμπέρασμα.)
Για να ομολογήσω και τις δικές μου αμαρτίες, ένα λάθος που κάνουμε συχνά είναι να μπερδεύουμε το γεγονός ότι δεν έχει αποδειχθεί κάτι ακόμα με το γεγονός ότι ισχύει ή δεν ισχύει. Έχω πχ κοροϊδέψει την ομοιοπαθητική γιατί τόσα χρόνια που προσπαθούν να αποδείξουν ότι δουλεύει δεν τα έχουν καταφέρει. (Καθόλου. Ποτέ. Και έκλεισε ολόκληρη έδρα πανεπιστημίου που στήθηκε για αυτόν τον σκοπό….) Το συγκεκριμένο επιχείρημα αν και έχει βάση, δεν είναι λογικό. Μπορεί να το αποδείξουν αύριο. Σαν καλός…δικηγόρος (δεν είμαι!) έπιασα ένα από την βαλίτσα των κόλπων που χρησιμοποιούνται επίτηδες για να δημιουργήσουμε εντυπώσεις. Άλλα παρόμοια:
1. False continuum fallacy. Συχνά, ειδικά στην Ελλάδα, όταν τα βρει κάποιος σκούρα σε επίπεδο λογικής, το ρίχνει σε γλωσσολογικές αναζητήσεις. “Τι θα πει δηλαδή ‘φτωχός’; ” σου λέει με ύφος. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει ξεκάθαρη γραμμή ανάμεσα στο “φτωχός” και το “πλούσιος” δεν σημαίνει ότι δεν καταλαβαίνουμε τι σημαίνουν οι λέξεις. Όπως υπάρχει “ψηλός” και “κοντός”, κάθε διάσταση έχει ασάφεια. Δεν αναιρεί τον λόγο ύπαρξής της αυτό όμως ούτε την χρησιμότητα των λέξεων.
2. Kettle defence. Και αυτό από την νομική ιστορία αναφέρεται στην τάση ανθρώπων να κατασκευάζουν πολλαπλές εξηγήσεις/δικαιολογίες οι οποίες όμως δεν μπορεί να ισχύουν ταυτόχρονα. Μου δάνεισες κάτι και το επέστρεψα χαλασμένο. Μπορώ να επικαλεστώ ότι δεν μου το έδωσες ποτέ, ότι ήταν χαλασμένο εξ’αρχής ή ότι σου το επέστρεψα σε τέλεια κατάσταση. Όποιο από τα τρία και να ισχύει εγώ είμαι αθώος. Αλλά δεν μπορεί να ισχύουν και τα τρία.
3. Κουνάμε τα δοκάρια. Για να μην μπορεί να βάλει γκολ ο συνομιλητής μας (σαν να είναι αγώνας η συζήτηση…) αλλάζουμε διαρκώς τα ζητούμενα. “Απόδειξέ μου ότι ισχύει αυτό!” σου λέει με στόμφο. Κάθεσαι και το αποδεικνύεις. Αλλά δεν του αρκεί: “Καλά αυτό, αλλά τότε απόδειξέ μου και το άλλο!” Μπορεί να συνεχίσει για πάντα έτσι, αλλάζοντας το επίπεδο τεκμήριου πειστικότητας που θεωρεί απαραίτητο. “Καλά, και με μόνο 25 έρευνες που να δείχνουν αυτό που λες εσύ πείστηκες;”….
4. reductio ad absurdum. Αυτή η μέθοδος είναι μεν λογική, αλλά συνήθως εφαρμόζεται σε ανόητο βαθμό. Για παράδειγμα αν πω “γιατί, το έχεις δει αυτό με τα μάτια σου;” έχει πράγματι μια λογική υπόσταση. Αν όμως το χρησιμοποιώ σαν επιχείρημα για να αποδείξω ότι δεν υπάρχει το Μάτσου Πίτσου; (Απλά επειδή δεν έχω πάει ακόμα – άρα δεν το έχω δει με τα μάτια μου.) “Οι επιστήμονες στο Cern δεν το έπιασαν το μποζόνιο. Ποιος το είδε;”
5. “…άρα, άρα, άρα…” Εδώ για εφέ λέει ότι “αν ισχύει αυτό που λες θα ισχύει και η πιο ακραία βερσιόν αυτού που λες.” Συχνό σε πολιτικές συζητήσεις που ασχολούνται με θέματα ηθικής. “Αν επιτρέψουμε τις εκτρώσεις θα αρχίσουν να μην χρησιμοποιούν αντισύλληψη οι άνθρωποι. Και μετά θα αρχίσουν όλοι να κάνουν ελεύθερα έρωτα με όποιον βρούνε μπροστά τους. Και μετά θα καταστραφεί η κοινωνία μας! Ααααάρα να μην επιτρέψουμε τις εκτρώσεις!” Ή συχνά με τα ναρκωτικά. “Αν αφήσουμε την μαριχουάνα – θα καταλήξουμε όλοι με σύριγγες ηρωϊνης στα χέρια”.
Όπως σημειώνω πιο πάνω, υπάρχουν κάποιες παραβάσεις λογικής που προτιμούν σε συγκεκριμένου είδους συζητήσεις. Για παράδειγμα οι θρήσκοι άνθρωποι συχνά κάνουν ταυτολογικά επιχειρήματα. “Αυτό που λες αποκλείεται να ισχύει γιατί δεν θα το άφηνε ποτέ να γίνει ο Θεός.” Αφού είμαι άθεος όμως; Οι θρήσκοι επίσης αγαπάνε το petitio principii στο οποίο αφήνουν με στόμφο να αιωρούνται ερωτήματα: “αν ήταν έτσι που λες τα πράγματα όμως γιατί ο Θεός να τα έκανε έτσι;” (Μεγάλο κενό και σε κοιτάει με νόημα σαν να απέδειξε κάτι.) Πράγματι κάποια ερωτήματα προκαλούν επόμενα ερωτήματα. Δεν είναι όμως αποδείξεις!
Στην πολιτική πολλοί αγαπάνε το σύστημα “no true Scotsman”. Μοιάζει κάπως έτσι: “Όλοι οι Έλληνες μισούμε παραδοσιακά τους Εβραίους.” Δίνεις μερικά αντεπιχειρήματα διάσημων Ελλήνων που βοήθησαν τους Εβραίους εσύ. “Αααα! Άρα αυτός δεν ήταν αληθινός Έλληνας!”
Επίσης, ακόμα και στην Βουλή ακούμε συχνά πλαστές αναλογίες. Συνήθως την ρίχνουν στα γρήγορα (για να μην το πολυσκεφτούμε) και 
μετά ρητορεύουν με τις ώρες στις επιπτώσεις της αναλογίας που έστησαν. (Που όμως είναι πλαστή!) Για παράδειγμα μπορεί να πω “Κύριε Πρόεδρε της Βουλής τα στοιχεία σχετικά με τις θετικές επιπτώσεις των φωτοβολταϊκών δείχνουν ότι έχουμε 20% πιθανότητα να παράγουμε 2εκατομμύρια κιλοβατώρες έτσι μέχρι το 2040. Παρόμοιες πιθανότητες όμως δίνουν και για την παραγωγή ενέργειας από λαχανάκια Βρυξελλών κάποιες έρευνες.”
Παρομοίως οι ρήτορες χρησιμοποιούν συχνά το επιχείρημα του αχυράνθρωπου. Δηλαδή αντί να απαντήσουν στο επιχείρημα που τους τέθηκε, στήνουν μια δικιά τους παραλλαγή του επιχειρήματος και απαντάνε σε αυτό!
Ακόμα και αν δεν τα κάνουμε επίτηδες όλα αυτά μας κρατάνε μακριά από την κατανόηση του κόσμου που ζούμε. Η διαλεκτική συζήτηση και η αναζήτηση της αλήθειας παραείναι σοβαρή υπόθεση για να μην ασχοληθούμε λίγο περισσότερο με την μεθοδολογία που ακολουθούμε νομίζω.
