Με όλο το πάθος που εκφράζεται δημόσια σχετικά με την αστυνομική βία, θυμήθηκα τις κοινωνιολογικές σπουδές μου. Ξέθαψα μια έκθεσή μου από τότε και σε περίληψη εδώ τα σημαντικότερα σημεία της. Η απλουστευμένη κατά την γνώμη μου κρατούσα άποψη σε πολλούς χώρους είναι ότι στην αστυνομία υπάρχει μια συγκεκριμένη υποκουλτούρα που προκαλεί αυτή την βία. (Πιο πρόσφατη τέτοια ανάλυση από Skolnick και Fyfe – 1993). “Γιατί μας βαράνε οι μπάτσοι;” Γιατί είναι ακροδεξιοί φασίστες. Όλοι. Αλλιώς δεν θα γίνονταν μπάτσοι! (Και η πολύ αστεία σειρά εικόνων με το ΜΑΤ που κλωτσάει στον αέρα.)
Αυτή η θεωρία των στερεότυπων όμως έχει εξελιχτεί για να επιβιώσει ακαδημαϊκά. (Ακόμα και στις κοινωνικές επιστήμες τώρα αναγκάζονται να γίνουν κάπως πιο συστηματικοί στην εξέταση θεωριών.) Τα στερεότυπα είναι απλά μηχανισμός επιβίωσης. Συντομεύσεις για την ευκολία μας. Αν δω έναν γύφτο, θα θεωρήσω ότι μυρίζει άσχημα πριν καν τον μυρίσω. Και ανάποδα, αν μυρίσω αυτό που έχω συνδέσει με τους γύφτους, μπορεί να αλλάξω κατεύθυνση πριν φτάσω σε αυτούς. Έχει αποδειχθεί όμως ότι παρόμοιες συντομεύσεις εφαρμόζουμε και στον εαυτό μας. (Turner et al 1987)
Όπως κάποιοι άνθρωποι έχουν ανάγκη να μάθουν το ζώδιό σου για να σε κατηγοριοποιήσουν, έχει αποδειχθεί πάμπολλες φορές και πειραματικά ότι έχουμε μια έμφυτη ανάγκη να φτιάξουμε στερεότυπα για να αντιμετωπίσουμε την κοινωνική μας καθημερινότητα. (Tajfel – τέλη του ’60.) Κάποιοι λοιπόν υποστήριξαν ότι αν ανεβάσουμε το επίπεδο εκπαίδευσης των αστυνομικών ή τον μέσο όρο ηλικίας, τα φαινόμενα βίας θα μειωθούν. Θα έπρεπε να είναι πιο ανοιχτόμυαλοι άνθρωποι κλπ κλπ. Η πράξη δεν δείχνει καμία σχέση ανάμεσα στις δυο παραμέτρους όμως τελικά.
Έστω ότι είστε μπροστά στην Βουλή με εντολή να την φυλάξετε. Απέναντί σας μια σειρά πολιτών. Οι δυο όμως στέκονται διαφορετικά. Κρατάνε με πιο έμπειρο τρόπο κάτι στα χέρια τους. Η στάση του σώματός τους βαράει καμπανάκια μέσα σας. Ξέρετε με απόλυτη βεβαιότητα ότι αυτοί δεν είναι καλοπροαίρετοι απλοί πολίτες. Σας βρίζουν και εσάς και όλα τα συγγενικά σας πρόσωπα. Σε λίγο θα αρχίσει το χάος. Θα έχετε χιλιοστά του δευτερολέπτου να αποφασίσετε. Και κάθε λάθος απόφαση θα ανεβεί στο YouTube σχεδόν ακαριαία…
Η ύπαρξη και μόνο της αστυνομίας σε δημοκρατίες “είναι ανωμαλία σε μια ελεύθερη κοινωνία. Τους έχουμε δώσει πολύ εξουσία σε ένα σύστημα στο οποίο θεωρητικά δεν δίνουμε εξουσία σε κανέναν, πόσο μάλλον λευκή επιταγή.” (Goldstein 1977) H διαφορά αυτού του δημόσιου υπαλλήλου από έναν εφοριακό, είναι ακριβώς ότι του έχουμε δώσει στην περιγραφή εργασίας του το δικαίωμα να ασκεί βία πάνω μας αν ξεφύγουμε από την νομιμότητα. (Κlockars 1985) Ιδιαίτερα, αυτό που αποκαλείται “δημόσια βία” (Torrance 1986) είναι το πεδίο του αστυνομικού. Και είναι το πεδίο της συζήτησης περί αστυνομικής βίας επειδή αυτήν βλέπουμε. Αν τώρα που γράφω βασανίζουν κάποιον στο δεύτερο υπόγειο των κεντρικών φυλακών τους, δεν έχω τρόπο να το ξέρω.
Στατιστικά, πολλά εγκλήματα συνδέονται έντονα με συγκεκριμένες περιοχές ή ομάδες πληθυσμού. Δεν φταίει για αυτό η αστυνομία αλλά η κοινωνία και η πολιτική. Δεν φταίει η αστυνομία για αυτό που έχει γίνει κάτω από την Ομόνοια. Ο αστυνομικός είναι ένας δημόσιος υπάλληλος με καθημερινή άμεση επαφή με τους πολίτες ο οποίος καλείται να βγάλει το φίδι από την τρύπα την οποία δεν έχει καν καθορίσει το Κράτος. Επιπλέον δεν συμφωνούμε καν μεταξύ μας ως προς τον επιθυμητό ρόλο της αστυνομίας. Άλλοι φαντάζονται έναν κόσμο με αγάπη και λουλούδια, άλλοι το πλήρως οργανωμένο και νομότυπο αντίστοιχο. Όσοι πάνε σε διαδηλώσεις έχουν μια άποψη. Όλοι οι άλλοι που τις βλέπουν μετά από τα ΜΜΕ έχουν μια άλλη.
Οι περισσότεροι ακαδημαϊκοί, ακόμα και οι έντονα αριστερίζοντες, παραδέχονται ότι δεν έχει γίνει αρκετή έρευνα στο θέμα. (Lester 1995) Τα πορίσματα επιτροπών μετά από υποθέσεις που έγιναν γνωστές, σπάνια αποκαλύπτουν κάτι χρήσιμο. Ούτε πως προκύπτει η αστυνομική βία ούτε πως επηρεάζει ξέρουμε καλά καλά ακόμα. Έρευνες δείχνουν τεράστιες διαφορές ακόμα και στην ίδια γειτονιά! (Weitzer 1999) Οι Hilgartner & Bosk (1988) ορίζουν δυο βασικούς τρόπους προσέγγισης:
1. Η αστυνομική βία είναι εξελικτικό προϊόν μιας κοινωνίας σε συγκεκριμένη πορεία.
2. Η κοινωνία δίνει σημασία στην αστυνομική βία σε κάποια συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα.
“Καλά όλα αυτά, αλλά πως μπορείς να εξηγήσεις αυτό ή το άλλο συγκεκριμένο επεισόδιο όπου χωρίς καμία προβοκάτσια έσπασαν στο ξύλο έναν εντελώς αθώο περαστικό/γέρο/παιδί;” Δεν ήταν “επαγγελματίες” οι αστυνομικοί στην συμπεριφορά τους. Είναι ειρωνικό ότι από τα πρώτα βήματά της, η ίδια η εγκληματολογία βασίστηκε στην θεωρία (πχ Beccaria) ότι οι άνθρωποι είναι λογικά όντα που ζυγίζουν όλα τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα μιας πράξης πριν την εκτελέσουν. Πλέον δεν το πιστεύει αυτό κανείς. Ακόμα και η πιο απλή απόφαση, αν γινόταν μόνο με λογικούς συμψηφισμούς θα απαιτούσε ώρες. (Damasio 1994)
Αυτός ο χορός δεν γίνεται στο κενό, ούτε σε γυάλα, ούτε σε συνθήκες πειράματος βέβαια. Ο McAdam(1982) σκιαγραφεί μια ανεπίσημη κοινωνική διαδικασία όπου ένα θέμα αναδεικνύεται, καλλιεργείται, γίνεται έντονο και μετά ξεχνιέται. Ο Ledoux (1996) έδειξε ότι μπορούν να δημιουργηθούν έντονες αυτόματες συναισθηματικές αντιδράσεις υποσυνείδητα. Και ο Olsson (et al 2005) απέδειξε ότι μπορεί κάλλιστα να είναι προϊόν φυσικής επιλογής το γεγονός ότι όταν είμαστε σε ομάδες έχουμε πιο έντονα τέτοια αυθόρμητα έντονα συναισθήματα.
Σαν ανάλυση ΜΜΕ είναι σημαντικό να επιμένουμε να δούμε την πλήρη εικόνα και όχι μεμονωμένα στιγμιότυπα. Από που ήρθε εκείνος ο διαδηλωτής; Τι γινόταν πριν; Ποιο ήταν το κλίμα; Τι συμπεριφορά είχαν πριν οι αστυνομικοί; Ποιος ακριβώς ο στόχος των διαδηλωτών; Οι θεωρίες τύπου “ξαφνικά τρελάθηκαν οι αστυνόμοι και μας την έπεσαν με δακρυγόνα!” είναι προφανώς ανόητες. Αν συμβάλλετε στην διάδοση τέτοιων θεωριών δεν βοηθάτε στην λύση του προβλήματος. Η δαιμονοποίηση των αστυνομικών απλά κάνει λιγότερο πιθανό ότι κάποια επόμενη γενιά αυτού του επαγγέλματος θα έχει περισσότερο “φυσιολογικούς” ανθρώπους. Όπως δεν θέλουμε να γίνουμε πολιτικοί πλέον (οι περισσότεροι απλοί άνθρωποι) γιατί τους θεωρούμε όλους σάπιους.
Δεν θα βρεθεί έτσι λύση όμως.
