Διασκεδάζω (και μαθαίνω!) με παλιά σχολικά βιβλία. Ξέρετε, αυτά με τον αετό, αυτά που θυμάμαι ότι μικροί τα κάψαμε μια μέρα. (Αν και νομίζω μερικά η αδελφή μου απλά έσκισε την πρώτη σελίδα με το σήμα γιατί δεν είχαν άλλα να κάνουν την δουλειά τους.) Εδώ το βιβλίο Ιστορίας της πέμπτης δημοτικού του 1973 μου εξηγεί το μέγα μυστήριο του τρόπου με τον οποίο καταφέρνουν κάποιοι εθνικιστές να ταιριάξουν Ελληνισμό, αρχαιομανία και φανατικό Χριστιανισμό στο ίδιο πακέτο. Τόνισα εγώ μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα. Οι Βυζαντινοί, όλο αγάπη βοήθησαν τον κόσμο να βελτιωθεί….
ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΔΙΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΝ, ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ
Άπό την προσεκτικην μελέτην της Βυζαντινης Ιστορίας αντιλαμβανόμεθα ποίαν σημασίαν έχει δια τόν Έλληνισμόν γενικώς ή Βυζαντινή αυτοκρατορία. Εις κάθε κεφάλαιον, εις κάθε γραμμην ακόμη διαπιστώνομεν ποίος υπηρξεν ο ρόλος καί ή προσφορα του Βυζαντίου κατα την μακραίωνα ζωήν του.
Ένφ ο Ελληνισμός ώς έθνος υπεδουλώθη εις την Ρώμην – έστω καί αν τό πνευμα ενίκησε τόν κατακτητήν – ή ιδρυσις της Βυζαντινης αυτοκρατορίας εφάνη, ευθυς αμέσως, ότι ήτο ή συνέχεια καί ή προέκτασις της αρχαιότητος, ή οποία έφθινε.
Δεν εγεννηθη -καί ας φαίνεται εκ πρώτης όψεως- ώς συνέχεια της Ρωμαϊκης αυτοκρατορίας, αλλα ώς συνέχεια τών ελληνιστικών βασιλείων, με όλον τόν πολιτισμόν, τόν οποίον αυτα κληρονόμησαν από την εκπολιτιστικην προσπάθειαν του Μ. Άλεξάνδρου. Ήτο μία νέα εκπολιτιστικη εμφάνισις του αρχαίου ελληνικου πνεύματος, τό οποίον ή Βυζαντινη αυτοκρατορία διέσωσε καί τό οποίον εγονιμοποίησε με την ζωογόνον πνοην του Χριστιανισμου. Περιεφρούρησεν ουτω τόν Έλληνισμόν, ο οποίος θα εξηφανίζετο, είτε από την πλημμυραν τών ορδών της Άσίας, είτε από τας επιδρομάς τών βαρβάρων της Δύσεως. ‘Αλλα ο Ελληνισμός, εις μίαν νέαν προσπάθειάν του, περισυλλέγει καί ανασυντάσσει τάς δυνάμεις του, δια να δράση καί πάλιν, υπό μίαν νέαν μορφην, ώς Μεσαιωνικός Χριστιανικός Ελληνισμός. Ουτω τό Βυζάντιον απέδειξεν, ότι τό Έλληνικόν Έθνος ειναι αναλλοίωτον καί ομοιογενές. ‘Επεβεβαίωσε την ενότητα του Ελληνισμού.
Ό Βυζαντινός Ελληνισμός ήτο ισχυρός δεσμός, ο οποίος συνέδεε μεταξυ των τας εκτεταμένας καί πολυειδείς χώρας, αι οποίαι απετέλουν τό κράτος εις την Ευρώπην καί την Άσίαν.
Διετήρει δε μεταξυ τών αναμείκτων κατοίκων ισχυραν καί πραγματικην ενότητα ώς πρός την γλώσσαν, τας ιδέας καί τα έθιμα. Εις μεν τας ανωτέρας κοινωνικας τάξεις με την ελληνικην παιδείαν καί λογοτεχνίαν, εις δε τας λαϊκας με τας παραδόσεις, τα έθιμα καί τας δοξασίας της ζωης.
Ό μεσαιωνικός οΰτος Ελληνισμός κύριον καί ουσιώδες χαρακτηριστικόν ειχε την βαθεΐαν χριστιανικήν πίστιν.
Άφ’ ότου ή ελληνικη Βυζαντινη αυτοκρατορία ενεκολπώθη τόν Χριστιανισμόν, άνέλαβε τό υψιστον εργον της προστασίας καί μεταδόσεώς του. Ή προσφορά της πρός τόν Χριστιανισμόν ειναι παγκοσμίου σημασίας. Διέθετε δε καί δύναμιν καί μέσα, διά νά τό κατορθώση. Ό Ελληνισμός ύπηρξεν ή μεγάλη δύναμις του Χριστιανισμου, άλλά καί ό Χριστιανισμός επίσης ή ζωτική δύναμις του Έλληνισμοϋ.
Με την ελληνικην γλώσσαν εκηρύχθη, εδιδάχθη, διεδόθη καί επεκράτησεν ό Χριστιανισμός, διότι η ελληνικη γλώσσα ητο παγκόσμιος γλώσσα. Με την χριστιανικην πίστιν, εξ αλλου, όχι μόνον διετηρήθη καί εσώθη ό Ελληνισμός, άλλά καί εμεγαλούργησε.
Με την Χριστιανικην θρησκείαν ό Ελληνισμός κατέβαλε τους Πέρσας, εξουδετέρωσε τους Άβάρους, ύπενόμευσε την δύναμιν καί άνέτρεψε τό κράτος τών Μωαμεθανών.
Άλλά τό Βυζάντιον, πρό πάντων, ύπηρξεν ό μέγας παιδαγωγός, ό μέγας πνευματικός καί κοινωνικός τροφοδότης όλου του κόσμου καί όλων τών εποχών. Όπως δε ό Μ. Άλέξανδρος ειχε διαδώσει με τάς φάλαγγάς του τόν ελληνικόν πολιτισμόν καί τά ελληνικά φώτα εις τους λαους της Άσίας, τοιουτοτρόπως καί οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες, (όπως της Μακεδονικης δυναστείας), φροντίζουν νά διαδώσουν τόν νέον αυτόν Έλληνοχριστιανικόν πολιτισμόν εις τάς βαρβαρικάς φυλάς, τάς όποίας ύπέτασσον η ηρχοντο εις κάποιαν επαφην με αυτάς.
Μετά τά κατακτητικά τρόπαια του Βασιλείου Α’, του Νικηφόρου Φωκα, του Τσιμισκη καί του Βασιλείου Β’, ό βυζαντινός πολιτισμός επιδρά επί τών Άράβων της Άσίας καί Άφρικης καί όλων τών βαρβαρικών λαών πρό Β. του Ευξείνου, τών Σέρβων καί Κροατών (Γιουγκοσλαύων) τών Λομβαρδών, τών Νορμανδών τών Ενετών καί τών Γερμανών. Όλοι αυτοί οι λαοί ύπετάγησαν εις την άκαταμάχητον επίδρασιν του Βυζαντίου της Μακεδοινικης δυναστείας.
Γερμανοί, Πέρσαι, ‘Αρμένιοι εισέδυσαν μέχρι τών άνωτάτων άξιωμάτων του Κράτους. Ή Κων/πολις ύπηρξεν ό «μέγας χωνευτήριος λέβης», εις τόν όποίον άκόμη καί οι βάρβαροι, διά του βαπτίσματος η διά της προσληψεως ελληνικης μορφώσεως, μετεμορφώθησαν εις «Βυζαντινους’ Ελληνας».
Έπι επτά ολοκλήρους αιφνας μετά την κατάλυσιν του Δυτικου κράτους, το Βυζάντιον κατώρθωσε νά διατηρήση την πλουσίαν κληρονομίαν του άρχαίου πολιτισμου, τους θησαυρους της έλληνοχριστιανικης ήθικης μορφώσεως. ‘Αφου δε διέσωσε κατ’ αυτον τον τροπον πληθος άπο πολύτιμα μορφωτικά στοιχεία, τά μετέδωσεν εις την Δύσιν ή οποία με πολυ βραδέα βήματα εβάδιζε προς τον νέον πολιτισμόν.
Έπι 11 αιώνας το Βυζάντιον ύπηρξεν ο κυματοθραύστης της βαρβαρότητος. Εις τά τείχη της Κων/πολεως συνετρίβησαν τά άλλεπάλληλα κύματα τών σκυθικών στιφών της Άσίας, τά οποία εκινουντο ως προς την Δύσιν. Εκεί άνεχαιτίζοντο ή ορμη τών Σλαύων και ή θυελλώδης προέλασις τουΊσλάμ τών Άράβων, τών Σελτζούκων και τέλος τών ‘Οθωμανών Τούρκων. Διαρκώς ήγωνίζετο το Βυζάντιον διά την διάσωσιν του κόσμου, άπο τους πθοικιλωνύμους βαρβάρους.
Ή Κων/πολις ητο ο προμαχών του κόσμου, το άκατάβλητον προπύργιον του πολιτισμου, πού -καθώς λέγει εις Γάλλος συγγραφεύς- «ήμπόδισε τάς σκυθικάς φυλάς νά κυριεύσουν το ήμισυ της Ευρώπης και νά γίνη αυτη μία άπέραντος Σκυθία άπο άμάθειαν».
Εις τον προμαχώνα αυτόν, ο οποίος ύψώνεται άγέρωχος μεταξυ της άγρίας σκυθικης και της φραγκογερμανικης βαρβαρότητος, οφείλουν οι λαοι της Δύσεως το δτι έλαβον τον καιρον νά συγκροτηθουν είς κράτη και νά άποτελέσουν την σημερινην Ευρώπην.
Προς δε τους ορθοδόξους λαους του Αιμου, το Βυζάντιον προσέφερεν άλλην μεγάλην ύπηρεσίαν: Οι λαοι αυτοι ειχον πέσει εις την ζοφεράν δουλείαν τών Τούρκων. Ό Βυζαντινος πολιτισμος δμως και ή θρησκεία τους ειχε συνενώσει εις ένα κοινον ιστορικον και πνευματικον βίον. Οι Σλαυοι, οι ‘Αλβανοί και οι Ρουμάνοι διεμόρφωσαν ουτω συνείδησιν εθνικήν, ή οποία τους έδωσε την δύναμιν νά διατηρηθουν επι 4 αιώνας δουλείας, νά άντισταθουν και, τέλος, μιμούμενοι το παράδειγμα τών Ελλήνων, νά άγωνισθουν και αυτοι διά την άπόκτησιν της ελευθερίας των.
Άλλά ή μεγαλυτέρα προσφορά του Βυζαντίου προς το έθνος μας ύπήρξε το έξοχον δίδαγμα της άγάπης προς την ελευθερίαν, το οποίον μας εκληροδότησεν. Άπο το Βυζάντιον έλαβε το ύπόδουλον έθνος τά κυριώτερα σύμβολα, με τά οποία έπλασε τά δνειρα, διά την κρατικήν του άποκατάστασιν. Ό Έλληνισμος της Τουρκοκρατίας, όχι μόνον κατώρθωσε να συντηρηθή καί να επιζήση άλλα καί να άναλάβη μεταξυ τών υποδούλων λαών ευεργετικην πρωτοβουλίαν καί ήγετικην θέσιν.
‘Εδίδαξε τους λαους πώς κατακταται ή ελευθερία καί τότε ε’τολμησαν καί αυτοί. Ή Μεγάλη Ιδέα, την όποίαν μας ενέπνευσε τό Βυζάντιον, υπηρξε δια τόν Ελληνισμόν ή δύναμις της συντρήσεώς του καί ή άφετηρία εύγενών κατορθωμάτων, πρός άπόκτησιν της ελευθερίας. Ή Έλλας του 21 είναι ή άμεσος καί νόμιμος διαδοχος του Βυζαντίου.
