Είναι εξαιρετικά απλό θέμα από επιστημονική άποψη. Οι φούρνοι μικροκυμάτων είναι λιγότερο βλαπτικοί στα θρεπτικά συστατικά των φαγητών από άλλες μέθοδοι ψησίματος. Μετρήσιμο. Ψήνεις τα φαγητά, μετράς την επίπτωση στις βιταμίνες και τα άλλα τους χρήσιμα στοιχεία για τον άνθρωπο. Κι όμως, με θεωρίες συνωμοσίας και χωρίς το παραμικρό στοιχείο, η πλειοψηφία του πλανήτη έχει πειστεί ότι είναι καρκινογόνος, πυρηνική και γενικά καταστροφική τεχνολογία που πρέπει να αποφεύγουμε γιατί είναι “αφύσικη”. Θα έπρεπε να παρέμβει ο εισαγγελέας λέει, να τους απαγορεύσει. Μιλάνε για κίνδυνο διαρροών (να είμαστε λέει σε άλλο δωμάτιο όταν δουλεύει!) ενώ το μηχάνημα που έχω για να μετράω διαρροές κοστίζει ελάχιστα και θα τους έλυνε την απορία. (Σχεδόν ποτέ δεν χάνει ακτινοβολία ακόμα και ο πιο κακοσυντηρημένος και παλιός φούρνος μικροκυμάτων. Που και που να καθαρίζετε τα λάστιχα στην πόρτα.)
Κάτι αντίστοιχο γίνεται με το τραπεζικό σύστημα. Όταν ήταν “βαρετό”, όταν κάποτε στο παρελθόν δεν μας απασχολούσε ιδιαίτερα ήταν “προφανώς” γιατί είχε αρκετά καλή επιτήρηση. Την άποψη παπαγαλίζουν όλοι σαν να είναι κάτι φρόνιμο και σχεδόν αυτονόητο. Δεν είναι. Είτε λέγεσαι Krugman ή “αριστερός” πολιτικός της μόδας στην Ελλάδα. Γιατί έχουμε οικονομική κρίση; Γιατί κανείς δεν ελέγχει τους τραπεζίτες! Δεν υπάρχει επαρκές νομικό πλαίσιο. Πρέπει να μπούνε περιορισμοί! Καθώς γράφουν την ιστορία της κρίσης, πάμπολλα βιβλία αγνοούν το πιο βασικό πρόβλημα στο σκεπτικό τους: ότι παλαιότερη νομοθεσία και να υπήρχε, τα σκάνδαλα θα είχαν γίνει έτσι κι αλλιώς. Δεν είναι το πρόβλημα το νομικό πλαίσιο.
Στην Αγγλία για παράδειγμα την δεκαετία του ’70 που υπήρχε αυστηρότατη επιτήρηση του τραπεζικού συστήματος έπεσαν όλα τα κακά που μπορούν να γίνουν σε μια οικονομία: πτώση της αγοράς real estate, φούσκα χρηματιστηριακή, διψήφιος πληθωρισμός και κρίση τραπεζικού συστήματος. Το αποτέλεσμα ήταν επέμβαση του ΔΝΤ! Η κακή επιτήρηση, όσο πολύπλοκους ελέγχους και σύνθετη νομοθεσία κι αν έχει, δεν φέρνει αποτέλεσμα.
Κλασσικό παράδειγμα το κομφούζιο του Basel-I (ακολούθησαν άλλα δυο της ίδιας σχολής) το οποίο επέτρεπε στις τράπεζες να έχουν μεγάλο αριθμό ακινήτων σε σχέση με τα αποθεματικά τους αρκεί απλά να τα κατηγοριοποιούσαν ως “χαμηλού ρίσκου”. Όσο προσθέτεις πολύπλοκους κανονισμούς, τόσα παραθυράκια ανοίγεις. Το επόμενο Basel-II έβαλε στο παιχνίδι και το θέμα της εκτίμησης ρίσκου. Υποτίθεται για να είναι πιο ρεαλιστικές οι εκτιμήσεις των τραπεζών και πιο “σωστά” τα νούμερα. Στην πράξη απλά έβαλε στο παιχνίδι τις ίδιες εταιρείες που τώρα δαιμονοποιούμε επειδή κατέβασαν ή ανέβασαν μια χώρα.
Όλοι αυτοί οι πολύπλοκοι μηχανισμοί όμως δεν είναι καθόλου αντικειμενικοί. Οι κεντρικές τράπεζες για κάποιο λόγο θεωρείται καλό να επεμβαίνουν αν πέσουν ξαφνικά οι τιμές αλλά όχι αν ανεβούν απότομα. Αρκεί να μην επηρεαστεί ο πληθωρισμός. Και όχι βέβαια κάποιος αντικειμενικός πληθωρισμός, αλλά ο πληθωρισμός χωρίς τρόφιμα και ενέργεια για κάποιο λόγο. Τόση παρέμβαση σε τόσα σημεία καθημερινά και η φούσκα των ακίνητων πέρασε απαρατήρητη! Γιατί για άγνωστο λόγο αποφασίστηκε ότι είναι ιερό δισκοπότηρο η απόκτηση κατοικίας και το ίδιο το κράτος ξέχασε όλους τους κανόνες προκειμένου να βοηθήσει ανθρώπους να αποκτήσουν σπίτι. Ξεχνάμε τους οικονομικούς κανόνες όποτε μας έρθει και μετά αναρωτιόμαστε πως έσκασε το όλο σύστημα… Το ίδιο το κράτος πρότεινε στους πολίτες του να τοποθετηθούν χωρίς εγγυήσεις σε μια επένδυση η οποία αντικειμενικά ήταν υψηλού ρίσκου και μάλιστα με τρόπο που δεν είχαν διαφυγή. Θα ήταν σαν να έρθει να σας επισκεφτεί ένας χρηματοοικονομικός σύμβουλος και να σας πει: “λοιπόν θα σας βοηθήσω να αγοράσετε κάτι σήμερα με 200 χιλιάρικα και θα είστε δεσμευμένοι σε αυτό για τα επόμενα είκοσι χρόνια. Δεν θα έχετε τρόπο να το ξεφορτωθείτε και η τιμή του είναι πολύ πιθανό να εκμηδενιστεί. Δεν μπορείτε να το μετατρέψετε σε άλλο επενδυτικό προϊόν…” κλπ κλπ.
Και ενώ όλος ο πλανήτης κόπτεται για την οικονομία και την ελεύθερη ροή αγαθών και υπηρεσιών οι Κινέζοι επί δεκαετίες μποϋκοτάρουν τα πάντα. Ξοδεύουν συστηματικότατα τρισεκατομμύρια ώστε να μην ανεβεί το νόμισμά τους σε σχέση με το δολάριο. Αγόραζαν αμερικανικά κρατικά ομόλογα τα οποία στήριζαν την φούσκα στην αγορά κατοικίας.
Το μόνο στοιχείο το οποίο πράγματι βρωμάει από κακοδιαχείριση είναι τα διάσημα CDS. Αλλά και εδώ μιλάμε απλά για τρελά κακή τιμολογιακή πολιτική. Πούλαγαν ένα προϊόν σε μια κατηγορία ενώ ανήκει σε άλλη. Φταίνε οι αγοραστές όσο και οι πωλητές αυτού του προϊόντος. Είναι σαν να πας να αγοράσεις Ferarri ενώ θέλεις όχημα για να οργώνεις χωράφια. Βλακεία σου, καλά να πάθεις, ας το έψαχνες καλύτερα.
Μπορεί περισσότεροι νόμοι, επιτροπές και διαδικασίες ελέγχου να βελτιώσουν τα πράγματα; Εγώ πιστεύω ότι δεν μπορούν. Ο ιδιωτικός τομέας δείχνει ιδεώδες περιβάλλον σε σχέση με το μπάχαλο στα κρατικά οικονομικά των χωρών. Διαδικασίες υπάρχουν. Χωρίς διαδικασίες για την μη πληρωμή χρεών και τιμωρίες για τους απατεώνες δεν υπάρχει χρηματοοικονομικό σύστημα. Ισχύει για την Ρώμη, την αρχαία Αθήνα και οποιαδήποτε κοινωνία είχε χρήματα, δανειστές και εμπόριο. Η ερώτηση δεν είναι αν θέλουμε ή χρειαζόμαστε “πολύ” ή “λίγη” επιτήρηση των τραπεζών. Το θέμα είναι τι είδους επιτήρηση λειτουργεί καλύτερα. Σήμερα, ίσως λόγω δικηγόρων, προτείνονται πολύπλοκοι κανόνες, λεπτομερείς κώδικες δεοντολογίας και αντίστοιχα ανόητα εργαλεία. Όπως σε θέματα εταιρικής ευθύνης, δεν δουλεύει αυτό. Δεν μπορείς να φανταστείς προκαταβολικά τον κάθε πιθανό συνδυασμό και να τον προβλέψεις λεπτομερώς σαν διαδικασία.
Εξαιρετικό παράδειγμα βλακώδους και καταστροφικής “επιτήρησης” τραπεζών, το διάσημο Dodd Frank, η αντίδραση στις ΗΠΑ στα τραπεζικά σκάνδαλα. 243 νέοι κανόνες, 67 μελέτες για να δούνε ποιοι κανόνες είναι απαραίτητοι και να μας ενημερώνουν με 22 διαφορετικές τακτικές αναφορές. Σταματάει έναν ελεγκτικό μηχανισμό και γεννάει δυο νέους. Έχει ειδική μνεία για τα διαμάντια από το Κονγκό, την σύσταση των ΔΣ ως προς το φύλο και το διοξείδιο του άνθρακα. Αφιερώνει 80 σελίδες στον ιδανικό τρόπο που θα μπορούσε να κλείσει ένας τραπεζικός οργανισμός χωρίς να προκαλέσει διεθνή αναμπουμπούλα.
Λένε όλοι ότι φταίει για την κρίση ο ελλιπής έλεγχος των χρηματοοικονομικών οργανισμών αλλά αγνοούν το προφανές: δεν ήταν κάποιες μικρές εταιρείες ή περίεργα προηγμένα προϊόντα που προκάλεσαν το πρόβλημα. Ήταν οι μεγαλύτεροι οργανισμοί, αυτοί που παρακολουθούν όλοι από κοντά, οι τεράστιες τράπεζες που είναι δεμένες με τις κυβερνήσεις. Δεν την πατήσαμε από ελλιπή έλεγχο αλλά απλούστατα επειδή έκαναν τα στραβά μάτια! Με το Basel III απαιτούν από τις τράπεζες να μαζέψουν πολλά ακόμα αποθεματικά. Το σκεπτικό είναι ότι όταν πάει καλά η οικονομία, θα βάζουν στην άκρη για όταν δεν πάει καλά. Σαν να λέμε “πως να σκοτώσετε την ανάπτυξη με μια κίνηση” δηλαδή!
Η απόδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά στην τραπεζική αγορά είναι ότι δεν πεθαίνουν ποτέ. Άλλες εταιρείες, όταν αποτύχουν, κλείνουν. Εξαφανίζονται. Και μαζί τους αυτό που έκαναν που ήταν λάθος. Στις τράπεζες έχουμε πλέον δεινόσαυρους που απαιτούν να ταΐζονται ακόμα και όταν ο πλανήτης δεν τους ταιριάζει πια. Οι οικονομικές κρίσεις είναι ένας ωραίος φυσικός μηχανισμός για να πεθάνουν οι λιγότερο ικανές τράπεζες. Γιατί δεν τις αφήνουμε να κάνουν την εξελικτική τους δουλειά λοιπόν;
Είτε βλέπει κανείς την ταινία “Wall street” ή προσπαθεί να καταλάβει ένα νέο επενδυτικό προϊόν, υπάρχουν στιγμές που νιώθεις ότι πρόκειται για χαοτικές διαδικασίες. Απίστευτα πολύπλοκες, στο όριο της παράνοιας, κρέμονται από μια κλωστή σαν θεωρήματα κβαντομηχανικής. Τέτοια συστήματα και στην φύση όμως λειτουργούν μόνο αν μπορούν να εξελίσσονται διαρκώς. Αν δεν υπάρχουν εμπόδια στην ροή των αλλαγών. Εκεί που τρέχει σαν ρολόι το μελίσσι, ξαφνικά, ταχύτατα, κάτι μικρό αλλάζει και προκαλούνται τεράστια τσουνάμι επιπτώσεων. Και σε αυτό το πολύπλοκο σύστημα τι κάνουμε; Βάζουμε χοντροκομμένους περιορισμούς ώστε να μειώσουμε τον μόνο φυσικό μηχανισμό αυτοβελτίωσής του!
Δεν χρειαζόμαστε περισσότερους νόμους και διαδικασίες για τις τράπεζες. Απλοί κανόνες που να εφαρμόζονται ώστε οι κακοί τραπεζίτες να μην κάνουν κουμάντο αρκούν. Όλα τα άλλα είναι στάχτη στα μάτια για να νιώσουμε ότι κάτι γίνεται ενώ οι υπόλογοι (κυρίως πολιτικοί ουσιαστικά) παίρνουν τα ηνία με την δικαιολογία ότι ετοιμάζουν νέες νομοθεσίες. Να κάνουμε μια επιτροπή… Αν οι φούρνοι μικροκυμάτων είχαν οποιοδήποτε μειονέκτημα σε θέματα ασφάλειας θα είχαν βρεθεί τόσα χρόνια και θα ήταν εύκολο να αποδειχθούν. Αφήστε τις θεωρίες συνωμοσίας και ας επικεντρωθούμε στην απλή ουσία: άνθρωποι που κάνουν εγκλήματα δεν πάνε φυλακή για αυτά. Είτε είναι τραπεζίτες ή κατασκευαστές φούρνων, η λύση είναι προφανής.
