Αν και τα περισσότερα ζευγάρια θεωρούν ότι η κρίση που περνά ό γάμος τους οφείλεται σε μοναδικές για αυτά ιδιοσυγκρασιακές αιτίες, εδώ και καιρό η ψυχολογία έχει δείξει ότι οι λόγοι διαζυγίου μπορούν να ομαδοποιηθούν σε ορισμένους βασικούς παράγοντες έλλειψης επικοινωνίας. Μερικοί πιστεύουν ότι οι άνθρωποι χωρίζουν για τους ίδιους λόγους, για τους οποίους οδηγήθηκαν στη συντροφικότητα: το καλό χιούμορ που διακρίνει η υποψήφια σύζυγος στο μελλοντικό άντρα της, μετατρέπεται σε σαρκασμό και ειρωνεία αργότερα. Ο «χαλαρός και άνετος» χαρακτήρας προ του γάμου, ξαφνικά μεταμορφώνεται σε επιπολαιότητα αργότερα, ενώ μία δυναμική γυναίκα εύκολα μπορεί να χαρακτηριστεί ανάλγητη και ανέτοιμη για να κρατήσει το σπίτι της.
Πώς γίνεται αυτή η μετάλλαξη; Οι ειδικοί συμφωνούν ότι πρόκειται για λάθος στην επικοινωνία, στη μεταβίβαση του μηνύματος, στις προσδοκίες και στην προβολή των δικών μας ελλείψεων στον άλλο. Εξάλλου, ο πόθος είναι έλλειψη και η εκπλήρωση του αναστέλλει τον ίμερο. Οι ερευνητές πιστεύουν πως αναλύοντας τη δυναμική της επικοινωνίας ενός ζευγαριού, μπορούν να διακρίνουν τα παθογόνα στοιχεία και να προβλέψουν, εάν οι δύο σύνευνοι πρόκειται σύντομα να επισκεφτούν το δικηγόρο τους. Εάν σε κάθε καυγά οι σύντροφοι ανακαλούν και επικαλούνται παλιές, πικρές αναμνήσεις, όταν αντί να εκφράζουν τα συναισθήματα τους προτιμούν να αλληλοκατηγορούνται, εάν ξεκινούν κάθε συζήτηση έντονα και με επικριτικό ύφος, τότε η σχέση τους αρχίζει να περνά το σημείο χωρίς γυρισμό. Αν επιτεθείς λεκτικά σε κάποιον θα αντιδράσει αμυντικά και όλοι γνωρίζουν πως η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση. Φαίνεται ότι τα προβλήματα εκδηλώνονται μόλις η σχέση γίνει διεκπεραιωτική, όταν δηλαδή το μεγαλύτερο ποσοστό των συζητήσεων αφορούν ζητήματα της καθημερινότητας, πολλές φορές δυσεπίλυτα, όπως τα οικονομικά, οι σχέσεις με τους συγγενείς και οι διαφορές στις απόψεις για την ανατροφή των παιδιών. Η απιστία που συνήθως προβάλλεται ως η κυριότερη αιτία διαζυγίου, συνήθως είναι το αποτέλεσμα όλων των παραπάνω. Οι σύμβουλοι γάμου, συχνά παροτρύνουν τα ζευγάρια να αλλάξουν τον τρόπο έκφρασής τους, πχ, αντί να χαρακτηρίσεις τον άλλο εγωιστή είναι καλύτερο να πεις ότι η τάδε συμπεριφορά με πλήγωσε ή με έφερε σε αμηχανία. Ο χρυσός κανόνας λέει ότι κρίνουμε συμπεριφορές και όχι τους ανθρώπους. Ο σύντροφος μας είναι «γίγνεσθαι» και όχι είναι, που σημαίνει ότι δεν είναι στατικός, αλλά μια προσωπικότητα που εξελίσσεται, που δεν δρα για παράδειγμα εγωιστικά σε κάθε περίσταση, αλλά όταν εμφανίζονται ορισμένοι εκλυτικοί παράγοντες.
Ο γάμος παλαιότερα διατηρούσε την κοινωνική συνοχή, ήλεγχε τη μεταβίβαση της κληρονομιάς στους απογόνους και διασφάλιζε ότι η ασθενέστερη γυναίκα δεν θα εγκαταλείπετο στην τύχη της. Η κοινωνία έκτοτε έχει αλλάξει δραματικά και η μονογονεϊκότητα πλέον δεν είναι καταστροφική. Φυσικά, κάθε διαζύγιο, για τα παιδιά είναι πένθος, όχι όμως κοινωνικό στίγμα. Και ο αποχωρισμός προτιμότερος από μια τοξική σχέση.
Η οικονομική κρίση παραδόξως, επηρέασε τη φρενήρη αύξηση των επίσημων διαζυγίων στη χώρα μας: τα ζευγάρια δεν διαθέτουν αρκετά χρήματα για να επωμιστούν τα έξοδα των δικηγόρων. Αποκύημα αυτού είναι οι παρατεταμένες περίοδοι σε οιονεί διάσταση: σύντροφοι που ζουν μαζί και χωριστά, που αποτελούν και δεν αποτελούν οικογένεια. Επειδή όμως αυτό επιτείνει την κατάσταση ρευστότητας και η δραστική-τελική λύση του χωρισμού δεν επέρχεται, ενώ καμία προσπάθεια άρσης του αδιεξόδου δεν καταβάλλεται, οι συνέπειες του συγκρουσιακού κλίματος βαραίνουν περισσότερο τα παιδιά.
Οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν ότι τα αποτελέσματα των διαπληκτισμών τους δρουν πολλαπλασιαστικά στην ψυχοσύνθεση των τέκνων τους και κάθε λέξη ή φράση μπορεί να μείνει ανεξίτηλη στη μνήμη τους. Μερικές φορές για να επιτευχθεί η υπέρβαση των κλυδωνισμών πρέπει όλο το σύστημα της οικογένειας να δράσει θετικά, δηλαδή συγγενείς, φίλοι και πρόσωπα βαρύνουσας σημασίας να αποτρέψουν τους συντρόφους από την τελεσίδικη πράξη. Παράλληλα, κάποιος ειδικός πρέπει να εκπαιδεύσει το ζευγάρι στην ορθή επικοινωνία, στην επίλυση προβλημάτων και στην οριοθέτηση ρεαλιστικών στόχων. Η παρατεταμένη ρευστότητα, η αναπαραγωγή των ίδιων μοτίβων και σχημάτων σύγκρουσης, οι ατελέσφορες προσπάθειες επανένωσης διδάσκουν τους υπό διάσταση συζύγους, ότι κάθε αναπνοή που ξοδεύεται για τη διάσωση του γάμου είναι μάταιη. Συνήθως είναι οι γυναίκες, αυτές που έχουν προαποφασίσει το διαζύγιο πολύ πριν εκδηλώσουν την επιθυμία τους για αυτό, ίσως επειδή η κοινωνία δεν τους παρέχει τα εχέγγυα και τις δεξιότητες για αρμονική αντιμετώπιση του Γολγοθά της μονογονεικότητας.
Τασσόμεθα υπέρ της καταβολής κάθε δυνατής προσπάθειας για να μη διαλυθεί ένας γάμος. Όμως, η παράταση της σύγκρουσης έχει ολέθρια αποτελέσματα, ειδικά για τα παιδιά, τα οποία ενδεχομένως αργότερα να εξωτερικεύσουν το θυμό με επιθετικότητα, μαθησιακές δυσκολίες κατάθλιψη και αντικοινωνική συμπεριφορά. Το να είναι κάποιος γονιός μπορεί να διδαχθεί και για αυτό η ανάγκη για συμβουλευτική στις μέρες μας γίνεται ολοένα και πιο έντονη.
Η οικονομική κρίση εισήλασε βρυχώμενη σε κάθε πτυχή της ζωής, ακόμη και τη συντροφική, και είναι καιρός να βρούμε την εναλλακτική που θα την αντισταθμίσει. Φτιάξτε, λοιπόν τους «νοητικούς χάρτες αγάπης», του Gottman, αποθηκεύστε στο μυαλό το μικρόκοσμο, τις ελπίδες, τις αδυναμίες και τα πάθη του συντρόφου σας, συμφιλιωθείτε με τις διαφορές σας, θαυμάστε τον για τις καθημερινές του συνήθειες, αφήστε τον να σας επηρεάσει, να συν-διαμορφώσει το χαρακτήρα σας, επικοινωνήστε, ώστε να λύσετε πρώτα όσα προβλήματα ξεπερνιούνται ανώδυνα, αποδεχθείτε πως μερικά από αυτά δεν μπορείτε μόνοι σας να τα ξεπεράσετε και συμβουλευθείτε κάποιον ειδικό, εντάξτε τον στην καθημερινότητα και στις φαντασιώσεις σας, λειάνετε το λόγο σας και εμπλουτίστε τον με τα θετικά του συνοδοιπόρου σας στη ζωή, κατασκευάστε ένα κοινό αξιακό σύστημα, κρυφούς κοινούς κώδικες, ιεροτελεστίες, αγαπημένα μέρη και καταλάβετε πως το διαζύγιο είναι η εύκολη λύση μιας ευδαιμονιστικής ηθικής.
Ευστράτιος Παπάνης
Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου
