Δεν είναι μόνο κουβέντα καφενείου. Ούτε κατά την γνώμη μου πεδίο “επιστημονικής” έρευνας. Από προφήτες οικονομολόγους νομίζω χορτάσαμε, συνήθως αναδρομικά έχουν όλοι δίκιο… Το ερώτημα έχει μεγάλη σημασία για να τοποθετηθούμε ψυχολογικά (θα δω την Ελλάδα να πατάει γερά πριν πεθάνω;) και πρακτικά. Από τι εξαρτάται αυτή η κρίση; Μπορούμε να κάνουμε κάτι για αυτό;
Κατά την γνώμη μου το πιο συνηθισμένο λάθος είναι να ψάχνουμε απαντήσεις σε μια μόνο πηγή:
1. “Οι φιλελεύθεροι” αναγκαστικά με εισαγωγικά στον όρο αφού έχει ξεχειλώσει ιδιαίτερα. Παλιότερα θα τους λέγανε εμπόρους. Μερικοί τους λένε Εβραίους, άλλοι καπιταλιστές. Όπως και να έχει, αυτοί πρεσβεύουν ελευθερία στις αγορές και αυτορύθμιση. Με αρκετή σιγουριά, αν ακούσουμε μόνο τέτοια άποψη δεν θα καταλήξουμε σε χρήσιμο συμπέρασμα. Γιατί είναι η λογική η οποία μας έφερε ως εδώ.
2.Οι πνευματικοί ηγέτες. Είτε είναι παπάδες ή πανεπιστημιακοί, ούτε αυτοί έχουν κάτι να μας πούνε από μόνοι τους. Ακόμα δεν έχουν συνέλθει από την απώλεια εξουσίας και τον τρόπο που τους την έφεραν οι Νο1 πιο πάνω. Βέβαια έχουν βγει διάφορες παραλλαγές και ο πραγματικός τεχνοκράτης ουσιαστικά ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Προσπαθεί να μας πείσει με ιδέες όπως και ο κάθε “ειδικός” που λέει “εγώ ξέρω καλύτερα, πρέπει να κάνουμε αυτό.”
3. Οι μαχητές. Κάποτε οι αριστοκράτες πήγανε στην Σταυροφορία. Στην Αρχαία Ελλάδα οι άρχοντες ήταν αναγκαστικά και πολεμιστές. Σήμερα πολλοί έχουν τον ένοπλο αγώνα στο μυαλό τους είτε σαν εθνικιστές ή σαν αναρχικοί ή απλά σαν απογοητευμένοι πολίτες που δεν βλέπουν άλλες εναλλακτικές. Εδώ η έμφαση είναι στο θάρρος, την πειθαρχία και την βία.
Αυτές οι τρεις ομάδες έχουν συνυπάρξει σε δυναμική αντιπαράθεση σε όλη την ιστορία του κόσμου. Η πιο συνηθισμένη συνταγή είναι να κάνουν σύμπραξη οι μαχητές με τους πνευματικούς ηγέτες. “Εγώ θα σκοτώνω, εσύ θα με δικαιολογείς” η απλή βερσιόν. Τους έμπορους απλά τους ανέχονταν, ποτέ δεν τους έδιναν πρώτο τραπέζι πίστα. Τους είχαν από φόβο γιατί έβλεπαν ότι είναι πιο έξυπνοι και ότι – σαν τις κατσαρίδες – δεν πεθαίνουν ποτέ, απλά αλλάζουν μορφή.
Το πρόβλημα με την σημερινή κρίση δεν είναι πρωτόγνωρο. Απλά τις προηγούμενες φορές που οι έμποροι σήκωσαν κεφάλι, υπήρχε αντίστοιχα δυνατή αντίδραση από τις άλλες δυο ομάδες. Μετά τον 2ο ΠΠ όταν μπήκαν οι ΗΠΑ στο παιχνίδι της παγκόσμιας κυριαρχίας, έφτιαξαν μια νέα κολεγιά: έμποροι με κολλητούς τους ανθρώπους της διανόησης. Οι μαχητές είχαν μπουρδουκλωθεί με τον Ψυχρό Πόλεμο. Από τους δρόμους μπήκαν σε λογική πυρηνικών κεφαλών και μετά την Πτώση του Τείχους χάθηκαν εντελώς. Οι πνευματικοί ηγέτες ήταν αδύναμοι μετά τις περιπέτειες της δεκαετίας του ’60. Με την γλώσσα των δικαιωμάτων (της γυναίκας, στην αυτοδιάθεση, των μειονοτήτων) μια μετά την άλλη οποιαδήποτε ιδεολογία βραχυκυκλώθηκε. Μετά τους δίδυμους πύργους προσπάθησαν να οικειοποιηθούν και της ιδεολογίας του μαχητή. (Θαυμάζω τους στρατιώτες μου να κανονίζουν τον κόσμο = δεν το κάνω εγώ.) Η παταγώδης αποτυχία εκεί όμως αποδυνάμωσε αυτό το εργαλείο.
Οπότε έμειναν μόνοι οι έμποροι. Οι οποίοι ξέρουν ότι χρειάζεται να μοιάζουν σαν να έχουν πνευματικούς ηγέτες και πολεμιστές αλλά δεν βρίσκουν. Ξέρουν ότι πρέπει να νιώθουμε σαν να έχουμε ισορροπία ανάμεσα σε αυτά τα τρία στρατόπεδα και ψάχνουν να μας τα υποκαταστήσουν. Πολλοί θεωρούν ότι η πτώση στην εγκληματικότητα στην Αμερική μπορεί να είναι χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ρίχνεις τα μπινιλίκια σου online και δεν βγαίνεις έξω να τα σπάσεις…. Και έτσι έχουμε κρίση.
Όταν το δεις υπό αυτό το πρίσμα (γιατί πρίσμα είναι, ούτε θεωρία, ούτε απάντηση) αυτή η κρίση δεν μπορεί να διαρκέσει λιγότερο από μια γενιά. Δηλαδή πρέπει να μεγαλώσουν παιδιά τα οποία θα τοποθετηθούν από γεννησιμιού τους σε έναν κόσμο όπου η κρίση είναι 
ξεκάθαρη. Θα νιώσουν στο πετσί τους την έλλειψη πνευματικών ηγετών (παρά την παραπληροφόρηση ευελπιστώ ότι συναισθηματικά κάπως θα το “πιάσουν”) και θα βρούνε τρόπους να εκφράσουν τον μαχητή μέσα τους χωρίς να τα κάψουν όλα. Μακάρι να έχουν και επίγνωση ότι και οι τρεις ομάδες είναι απαραίτητες.
Σε τόσα χρόνια θα τελειώσει αυτή η κρίση; Αφήστε τα γενικόλογα τύπου “η Παιδεία θα μας σώσει” γιατί και η παιδεία είναι παράγωγο του ίδιου συστήματος. Δεν θα μας σώσει κανείς αν δεν προσπαθήσουμε μόνοι μας να βρούμε την ισορροπία ανάμεσα στον έμπορο, τον πνευματικό και τον μαχητή μέσα μας. Αν θέλετε να έρθει πιο γρήγορα το τέλος της κρίσης ισορροπήστε τα αυτά για τον εαυτό σας και – αν μπορείτε – για τα παιδιά και τους γύρω σας.
Ένας ένας και όλοι μαζί.
