Η Αγγελική Ασημάκη είναι η λαμπρή ερευνήτρια-παθολογοανατόμος του Χάρβαρντ με το φωτεινό μυαλό, τη γενναία καρδιά και την απίστευτη δύναμη ψυχής.
Έχοντας βιώσει στην πιο τρυφερή της ηλικία μια σειρά από προβλήματα υγείας, τα οποία της έδωσαν πολύ πόνο αλλά την προίκισαν μ’ένα ακλόνητο πείσμα, κατόρθωσε όχι μόνο να αγωνιστεί γενναία και να βγει νικήτρια αλλά να βρίσκεται στο παγκόσμιο επιστημονικό προσκήνιο λόγω της ανακάλυψης ενός νέου φαρμάκου για όσους πάσχουν από τις απειλητικές για τη ζωή αρρυθμίες της καρδιάς.
Αξίζει να σημειωθεί ότι για το επιστημονικό της έργο έχει λάβει πολλές και αξιόλογες παγκόσμιες διακρίσεις όπως οι ακόλουθες: First Place at Young Investigator World Competition at Heart Rhythm Society Scientific Sessions (2007), The Dennis Escande Award of Excellence, First place at Young Investigator Award Competition; Dennis Escande Symposium – Cardiac Arrhythmias at the International Meeting on Cardiovascular Diseases, from Research to patient in France (2009), First Prize at Basic Category Poster Competition at The Cardiac Electrophysiology Society Annual Meeting in Orlando, Florida (2011), Top Scoring Abstract in the Whole Animal Electrophysiology and Pharmacology Category at Heart Rhythm Annual Scientific Sessions in San Francisco, California (2014) , Award for Contribution to Medicine by the mayor of the city of Chania, International Workshop on Rare Cardiovascular Diseases at the Hellenic Cardiological Society in Chania, Greece (2015) and Gilead Studies Scholar in Cardiovascular sciences (2015).
Η συνέντευξη με την κ. Ασημάκη ακολουθεί.
- Γεννήθηκες και μεγάλωσες στην Αθήνα και στα 18 σου αναχώρησες για την Μεγάλη Βρετανία και συγκεκριμένα για το College University of London, όπου σπούδασες ιατρική. Πώς από το Λονδίνο κατέληξες στο Χάρβαρντ και στη συνέχεια έχτισες αυτή την αξιοθαύμαστη καριέρα;
Όταν ξεκίνησα το διδακτορικό μου το 2003 στο Λονδίνο, θέλησα να ειδικευτώ στον αιφνίδιο καρδιακό θάνατο στους νέους (sudden cardiac death in the young). Πρότεινα λοιπόν στον Καναδό καθηγητή μου, το William McKenna, να μελετήσω εις βάθος την υπερτροφική καρδιομυοπάθεια. Εκείνος χαμογέλασε και μου είπε πως ο τομέας της υπερτροφικής ήταν ήδη κορεσμένος; ήδη ήταν πολλές οι ομάδες ανά τον κόσμο που μελετούσαν τους μοριακούς μηχανισμούς του νοσήματος. Υπήρχε όμως ένα άλλο νόσημα, το οποίο μόλις το 1995 είχε αναγνωριστεί και κατηγοριοποιηθεί ως καρδιομυοπάθεια και που μόλις τα τελευταία δύο χρόνια είχαν αρχίσει να μελετάνε τους μηχανισμούς της. Την αρχή, να ξετυλίξουν το μοριακό κουβάρι της αρρυθμιογόνου καρδιομυοπάθειας, την είχε κάνει ένα ζευγάρι Ελλήνων στη Νάξο, ο καρδιολόγος Νικός Πρωτονοτάριος και η σύζυγός του παιδίατρος Ανταλένα Τσατσοπούλου. Έτσι γνώρισα τον πνευματικό μου πατέρα στο νησί του Αιγαίου.
Στο τρίτο έτος του διδακτορικού μου, ο William McKenna με παρότρυνε να πάω στην Βοστώνη για να μαθητεύσω 4 μήνες στην καρδιακή παθολοανατομία στο πλευρό του κορυφαίου καθηγητή Dr. Jeffrey Saffitz, στο Beth Israel Hospital. Έτσι ήρθα στο Χάρβαρντ με το σκεπτικό να μείνω τέσσερις μήνες. Από ό,τι φάνηκε, δεν έφυγα ποτέ.
- Από πολύ μικρή ηλικία έχεις ταλαιπωρηθεί πολύ με το θέμα της υγείας σου. Αυτός υπήρξε ο καθοριστικός λόγος που επέλεξες να σπουδάσεις ιατρική και να ειδικευτείς στην αρρυθμιογόνο καρδιομυοπάθεια;
Γεννήθηκα με μεσοκολπική επικοινωνία, με μια τρύπα ανάμεσα στους κόλπους της καρδιάς μου. Μία τρύπα όμως που έμεινε «σιωπηλή», που δεν πρόδωσε την παρουσία της ούτε με ένα «φύσημα» στο στηθοσκόπιο του παιδιάτρου και που μονάχα στα δεκαπέντε μου χρόνια άρχισε να προκαλεί αρρυθμίες και θρομβώσεις. Η ιστορία της καρδιάς μου τα τελευταία είκοσι χρόνια είναι μακρά, σπαρμένη με πολύ πόνο, αλλά και πολύ πείσμα. Κάποια από αυτά που έζησα θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί εάν το πρόβλημά μου είχε διαγνωσθεί πιό έγκαιρα. Εάν πάλι δεν είχα κάνει αυτήν την πορεία πιθανόν να ήμουν και ένας άλλος άνθρωπος.
Όσον αφορά στο δεύτερο σκέλος της ερώτησης σου; από πολύ μικρή το ήθελα, δεν είχε καμία σχέση με το πρόβλημα της υγείας μου. Ο πατέρας μας μεγαλώσε εμένα και την αδελφή μου με τη νοοτροπία «Μπορείτε να γίνετε ό,τι θέλετε στη ζωή σας αρκεί να γίνετε καλοί». Ο ίδιος ειναι πολιτικός μηχανικός και έχει σχεδιάσει με τόση αγάπη πολλά μεγάλα έργα, επιτεύγματα για τα οποία νιώθουμε τόσο περήφανες. Έβαλε πολύ ψηλά τον πήχη με το δικό του παράδειγμα. Αλλά έβαλε και πολλούς κανόνες για να βεβαιωθεί πως και τα μήλα δεν θα έπεφταν πολύ παραπέρα από τη μηλιά. Για παράδειγμα δε μας επιτρεπόταν να βλέπουμε τηλεόραση. Τότε μου φαινόταν εξωφρενικό. Τώρα πλέον που επί δέκα χρόνια στην Αμερική δεν έχω νιώσει την ανάγκη να αγοράσω μιά τηλεόραση τον ευγνωμονώ. Σε ηλικία 10 ετών διάβασα την Πανούκλα του Αλμπέρ Καμύ και ήθελα να γίνω γιατρός στις τροπικές χώρες. Μεγαλώνοντας με ένα ρομαντικό τρόπο απογοητεύτηκα όταν έμαθα πως είχε ήδη θεραπευτεί η πανούκλα. Δεν θα άλλαζα όμως πορεία ζωής. Απλά ειδικότητα.
- Το 2009 έγινες ευρέως γνωστή όταν ανακάλυψες μια διαγνωστική εξέταση η οποία με τη χρήση ανοσοιστοχημείας επιτρέπει την διάγνωση καρδιομυοπαθειών. Μπορείς να μας δώσεις περισσότερες πληροφορίες γι’αυτή την εξέταση;
Τα τελευταία δέκα χρόνια έχουμε κάνει άλματα στην κατανόηση της αρρυθμιογόνου καρδιομυοπάθειας. Παρόλα αυτά, ακόμα δυσκολευόμαστε να τη διαγνώσουμε. Αυτό οφείλεται στη μειωμένη διεισδυτικότητα κάποιων μεταλλάξεων, στις πολλές μορφές με τις οποίες εμφανίζεται το νόσημα και στο γεγονός ότι εξελίσσεται με την ηλικία. Το 2009 δημοσίευσα μια μελέτη πως μια πρωτείνη με το όνομα πλακογλοβίνη (Plakoglobin) μετατοπίζεται από τη φυσιολογική της θέση στα καρδιακά κύτταρα όλων των ασθενών με αρρυθμιογόνο μυοκαρδιοπάθεια. Αυτή η μετατόπιση εντοπίζεται σε όλο το μυοκάρδιο, όχι μονάχα στη δεξιά κοιλία που κυρίως φέρει τις παθολογικές αλλαγές. Σε μια καρδιά που λειτουργεί φυσιολογικά, η πρωτείνη αυτή βρίσκεται στην άκρη του κυττάρου, στο σημείο που εκείνο συνδέεται με το γειτόνικό του κύτταρο. Σε μια καρδιά η οποία νοσεί από μυοκαρδιοπάθεια, η πλακογλοβίνη μεταφέρεται από την κυτταρική μεμβρανη στον πυρήνα. Η ανακάλυψη αυτή δίνει τη δυνατότητα στους καρδιολόγους να παίρνουν βιοψίες καρδιάς και να κάνουν διάγνωση αν ο ασθενής πάσχει από μυοκαρδιοπάθεια. Στο δικό μου εργαστήριο, η εξέταση προσφέρεται σε όποιον την χρειάζεται χωρίς κόστος. Αρκεί μόνο να μου αποσταλεί το δείγμα καρδιάς και μέσα σε λίγες μέρες μπορώ να απαντήσω, αν ο ασθενής πάσχει ή όχι από μυοκαρδιοπάθεια. Δέχομαι δείγματα από όλο τον κόσμο στο νοσοκομείο. Πολλά κέντρα μου ζητούν πλέον και την τεχνογνωσία και με χαρά την προσφέρω.
- Ως μέλος ερευνητικής ομάδας έχεις συντελέσει σε μια επίσης σπουδαία ανακάλυψη ενός νέου φαρμάκου για όσους πάσχουν από τις απειλητικές για τη ζωή αρρυθμίες της καρδιάς. Η σχετική δημοσίευση έγινε στο διεθνούς κύρους ιατρικό περιοδικό Science Translational Medicine και η πρωτοτυπία αυτής της ανακάλυψης έγκειται στο γεγονός πως βασίστηκε στη μελέτη όχι ενός ζώου αλλά ενός ψαριού. Μίλησε μας λίγο για την ιδιαιτερότητα αυτού του πειράματος.
Ο πιο εύκολος τρόπος να δοκιμάσεις νέα φάρμακα είναι σε ένα ψαρι. Το ψάρι αναπαράγεται με εκπληκτική ταχύτητα και σχεδόν μηδαμινό κόστος, και σου επιτρέπει εύκολα να επέμβεις στο γενετικό του υλικό. Το ανάλογο πείραμα εάν είχε γίνει απευθείας σε ποντίκια θα είχε πάρει χρόνια και θα είχε κοστίσει δεκάδες χιλιάδες δολάρια. Έτσι πήραμε 4800 ψάρια τα οποία είχαν τροποποιηθεί γενετικά ώστε να εμφανίζουν αρρυθμιογόνο καρδιομυοπάθεια δεξιάς κοιλίας και τους χορηγήσαμε 4800 χημικές ουσίες. Οι περισσότερες από αυτές επέφεραν τον θάνατο των ψαριών, κάποιες άλλες δεν επέφεραν κανένα αποτέλεσμα, και μονάχα μία με τον κωδικό SB216763, εξάλειψε την καρδιοπάθεια ενός ψαριού. Αυτές οι 4800 ουσίες ανήκουν σε μία «βιβλιοθήκη ορφανών χημικών ενώσεων» (library of orphan drugs). H χρήση τους, δεν είναι υποχρεωτικά γνωστή. Το SB216763 εν παραδείγματι είχε κάποτε χορηγηθεί σε ασθενείς με σχιζοφρένεια χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα. Ξεχάστηκε λοιπόν σε μία βιβλιοθήκη ορφανών χημικών ενώσεων μέχρι που 25 χρόνια αργότερα θεράπευσε ένα ψάρι στο Harvard. Στη συνέχεια το πείραμα επαναλήφθηκε σε ποντίκια με το ίδιο θετικό αποτέλεσμα. Το επόμενο βήμα ήταν η χορήγηση του μορίου σε κύτταρα καρδιάς όπου επίσης καταγράφηκαν θετικά αποτελέσματα καθώς αντιστράφηκε η αφύσικη ηλεκτροφυσιολογία των κυττάρων της καρδιάς που σχετίζεται με την αρρυθμία. Πλέον η πατέντα των μελετών έχει παραχωρηθεί από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ σε πολυεθνική φαρμακευτική εταιρία η οποία θα ξεκινήσει τις μελέτες τοξικότητας της συγκεκριμένης ουσίας στον άνθρωπο και εάν όλα πάνε κατ’ ευχήν σε λίγα χρόνια θα είναι διαθέσιμο το φάρμακο.
- Πώς είναι η καθημερινότητα σου ως ερευνήτρια Παθολογοανατόμος στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και στο Beth Israel Deaconess Hospital; Φαντάζομαι πως ο ελεύθερος σου χρόνος θα είναι εξαιρετικά περιορισμένος
Στο Beth Israel Hospital διευθύνω ένα εργαστήριο κι από άποψη διάγνωσης και από άποψη έρευνας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δίνω φυσική παρουσία στο νοσοκομείο από εννέα εώς δέκα ώρες ημερησίως, επτά μέρες τη βδομάδα. Και βέβαια όταν γυρίζω σπίτι υπάρχουν δημοσιεύσεις να γραφτούν, ομιλίες να ετοιμαστούν, αποτελέσματα να κατανοηθούν και νέα πειράματα να σχεδιαστούν. Δεν παίρνω ρεπό. Προτιμώ να μαζεύω τις μέρες ξεκούρασης που μου αναλογούν για να κάνω ταξίδια στην Ελλάδα δύο φορές το χρόνο. Στην ουσία νιώθω σα να δουλέυω 330 μέρες το χρόνο για να μπορέσω να ζήσω τις υπόλοιπες μέρες στην χώρα μου.
- Έχεις σκεφτεί ποτέ να επιστρέψεις στην Ελλάδα;
Ναι, το έχω σκεφτεί. Αλλά, όχι δεν μπορώ να επιστρέψω. Ένας λόγος είναι επειδή το ΔΟΑΤΑΠ αναγνωρίζει το πτυχίο μου ως αντίστοιχο με ΤΕΙ Ιατρικών Εργαστηρίων. Στην Αγγλία ο κύκλος σπουδών για ενα πτυχίο διαρκεί ένα χρόνο λιγότερο από ότι η αντίστοιχη σχολή στην Ελλάδα. Οι φοιτητές για να καλύψουν αυτό το χρόνο κάνουν ένα πτυχίο Μάστερ. Το γεγονός ότι εγώ έκανα απευθείας διδακτορικό σημαίνει πως μου «λείπει ένας χρόνος σπουδών». Είναι το «σύστημα» τέτοιο. Δεν πειράζει όμως. Εγώ συνεχίζω να προσφέρω από τη θέση που βρίσκομαι τώρα. Όποτε επιστρέφω από την Ελλάδα στη Βοστώνη, μεταφέρω δείγματα από καρδιές στη βαλίτσα μου, από νέους που είτε έχουν αρρυθμίες είτε έχουν πεθάνει αιφνίδια και που οι Έλληνες συναδερφοί μου πολεμούν να βρουν την αιτία.