Πολλοί εξυπνάκηδες, πάντα κατόπιν εορτής, ρωτάνε “γιατί η Χ κυβέρνηση δεν έκανε κάτι νωρίτερα;” Ή “γιατί κοτζάμ Ευρωπαϊκή Ένωση δεν το είχε προβλέψει αυτό;” Πέρα από τα δεκάδες παιχνίδια πολιτικής και διπλωματίας η απλή αλήθεια είναι ότι τα ίδια τα εργαλεία του κλάδου των Οικονομικών είναι σε κρίση. Προσωπικά μου αρέσει πολύ η οπτικοποίηση πληροφοριών (εδώ ολόκληρο άλλο blog σχετικά με data visualization) αλλά για φανταστείτε πόσο δύσκολο είναι να μετατρέψεις τις οικονομικές συναλλαγές μιας ολόκληρης χώρας σε έναν παγκοσμιοποιημένο πλανήτη σε κάτι κατανοητό. Πετάμε εύκολα λέξεις όπως “ΑΕΠ” ή “πληθωρισμός” αλλά χτίστηκαν σε εξαιρετικά πολύπλοκα θεωρητικά υπόβαθρα τα οποία διαρκώς εξελίσσονται.
Οι μακροπρόθεσμες προβλέψεις είναι δουλειά του κλάδου της ΜακροΟικονομίας. Και παραδοσιακά αυτές οι προβλέψεις βασίζονται στο λεγόμενο DSGE. Dynamic Stochastic General Equilibrium. Είναι κυρίως για πράγματα όπως πχ την τιμή του σιταριού. Κάτι έχει μια τιμή και μια σειρά παραγόντων αλλάζουν αυτή την τιμή η οποία όμως ρέπει να επιστρέψει σε κάποια σταθερότητα. Αυτά τα μοντέλα ταιριάζουν με την στατικότητα της δημόσιας διοίκησης. Οι δημόσιοι υπάλληλοι θέλουν κάτι σταθερό πάνω στο οποίο να βασίζουν όλες τους τις λειτουργίες. Τα DSGE μοντέλα είναι σαν μια μεγάλη μπάλα του bowling που κάθεται στον πάτο μιας τρύπας. Ότι κι αν γίνει, ότι εξωτερικές αλλαγές κι αν την κουνήσουν, στο τέλος θα επιστρέψει στο βαθύτερο σημείο της τρύπας πάλι. Απλές ή πολύπλοκες εξισώσεις βάζουν παράγοντες παραμόρφωσης ή τριβών στην κίνηση της μπάλας. Αλλά παραμένει στατικός κανόνας ότι η μπάλα θέλει να σταματήσει κάπου πάντα.
Οι περισσότεροι σοβαροί οικονομολόγοι ποτέ δεν θα πρότειναν τέτοια μοντέλα σαν εργαλεία για ακριβείς προβλέψεις. Είναι ουσιαστικά απλά εκπαιδευτικά τεχνάσματα, τρόποι να εξηγήσεις ένα φαινόμενο ή μια θεωρία. Χοντροκομμένα είναι και με λιγότερους παράγοντες από ότι ένα μοντέλο, όπως για παράδειγμα μοντέλο του καιρού. Ειδικά καθότι πολλοί γνωστοί οικονομολόγοι δρούσαν στις ΗΠΑ, είναι λογικό να είναι κουτσουρεμένη η οπτική μας. Ούτε μεγάλες κρίσεις είχαν, ούτε τα επίπεδα διαφθοράς και αναρχίας άλλων χωρών. Θεωρούσαν το τραπεζικό σύστημα πάντα εντός κανόνων, υποστηρικτικό άλλων λειτουργιών και κανόνων.
Άλλωστε μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε αρκετή υπολογιστή ισχύς για να αντιμετωπίσει τέτοια πολυπαραγοντικά προβλήματα. Γιατί ο άλλος τρόπος να αντιμετωπίσει κανείς τις προβλέψεις είναι με ABM (Agent Based Modelling). Με αυτόν, όπως κάνουμε και με τον καιρό, προσπαθούμε να σκεφτούμε οποιονδήποτε παράγονται επηρεάζει την οικονομία και τους δίνουμε αυτόνομη ζωή. Η τράπεζα δεν είναι απλά ένα στατικό κομμάτι της “αγοράς πιστώσεων” αλλά ένας ενεργός παίχτης που προσπαθεί να μεγιστοποιήσει το κέρδος του. Ρισκάρει, πολλές φορές παράλογα. Μπορεί να ανατρέψει την σταθερότητα των άλλων μοντέλων.
Τα παλιά μοντέλα μια χαρά δούλευαν γενικά. Προέβλεπαν πράγματα αρκετά καλά. Την δεκαετία του ’70 βέβαια η στασιμότητα στις προηγμένες οικονομίες άρχισε να σπέρνει αμφιβολίες. Μόλις οι πολιτικοί άρχιζαν να προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τα μοντέλα, να κάνουν αλλαγές για να “κερδίσουν” σαν να είναι παιχνίδι, το πρόβλημα έγινε σαφές. Δεν μπορείς να πάρεις μια καμπύλη που δείχνει σχέση ανεργίας και πληθωρισμού και απλά να βάλεις το δάχτυλό σου σε ένα σημείο που επιθυμείς να πάει η χώρα σου.
Όπως σε κάθε κλάδο, έτσι και στα Οικονομικά δεν συμφωνούν όλοι. Μερικοί οικονομολόγοι είναι πιο κοντά στις κυβερνήσεις και επιλέγουν να υποστηρίξουν εργαλεία που ταιριάζουν με το κάθε Κράτος ή τον εκάστοτε υπουργό Οικονομικών. Μερικούς τους πνίγει το δίκιο τους και γίνονται γραφικοί. Άλλοι καταλήγουν να μπλέξουν με την πολιτική, άλλοι γίνονται πόρνες των media. Η μοντελοποίηση όμως της οικονομίας έχει και ένα άλλο, δομικό πρόβλημα: επειδή καταγράφει τους κανόνες της οικονομίας, ουσιαστικά είναι το “λυσσάρι” για όποιον θέλει να βγάλει λεφτά. Αν ξέρω ότι κάθε φορά που πέφτει ένας δείκτης, ανεβαίνει ένας άλλος, με την κατάλληλη τοποθέτηση μπορώ να κερδίσω από αυτή την γνώση.
Όσοι λοιπόν πιάνουν τέτοια ρεύματα σιγά μην τα ανακοινώσουν δημοσίως! Μόλις οι προβλέψεις γίνουν αρκετά καλές ώστε να μπορούν να μετατραπούν σε κέρδος το μόνο σίγουρο είναι ότι όποιος τις κατέχει δεν θα τις πει σε όλο τον κόσμο βέβαια.
Η ώρα της αλήθειας κάθε μοντέλου του τρόπου που λειτουργεί ο κόσμος, πόσο μάλλον όταν περιλαμβάνει τις πράξεις ανθρώπων, είναι όταν αποδεικνύεται ότι δεν είναι σωστό. Στα ABM συστήματα, επειδή περιλαμβάνουν εκατομμύρια αλληλεπιδράσεις είναι δύσκολο να καταλήξεις τι φταίει. Στα DSGE απλά πετάς όλη την εξίσωση ή προσπαθείς να προσθέσεις παράγοντες χωρίς να καταλήξει γελοία η τσόντα.
Η πρόβλεψη του μέλλοντος ποτέ δεν ήταν εύκολη υπόθεση.
