Τα δυο ερωτήματα συνδέονται από΄το γεγονός ότι είναι συχνές αναζητήσεις στο διαδίκτυο. Αλλά όχι μόνο. Οι σκύλοι ουρλιάζουν για να ανακοινώσουν την παρουσία τους, να τους προσέξεις ή για να κάνουν επαφή με άλλους σκύλους. Δεν είναι η μόνη μορφή επικοινωνίας τους, ούτε καν η πιο συνηθισμένη. Αν συνεχίζουν τα ουρλιαχτά επί ώρα, χωρίς άλλο προφανή λόγο, ίσως έχει πρόβλημα. Εσείς που τον ξέρετε τον σκύλο θα το καταλάβετε. Αν ουρλιάζει κάθε φορά που φεύγετε για το γραφείο, τρέχει πάνω κάτω, δείχνει προβληματισμένο γενικά, ε, τότε δεν κάνει θεάτρο.
Κάπως έτσι είναι τα πράγματα και με την παντελή κοινωνική ανικανότητα του πρωθυπουργού μας. Δεν χρειάζεται καν να ξέρεις από πρωτόκολλο ή να φανταστείς πως έκανε την μετάφραση του ενικού ο διερμηνέας. Όλα τα σήματα που έβγαζε ήταν λάθος. Ακόμη και οι πιο πρωτόγονοι πολιτισμοί είχαν σημειώσει μεγάλη πρόοδο ως προς τους τύπους που διέπουν τις ανθρώπινες σχέσεις. Μια μελέτη που έγινε σε 21 διαφορετικές πρωτόγονες φυλές δείχνει ότι σε όλες ανεξαιρέτως τις φυλές οι «κακοί τρόποι» καταδικάζονται. Εκείνοι που έχουν «κακούς τρόπους» απορρίπτονται. Έτσι, το πρώτο εργαλείο Δημοσίων Σχέσεων ήταν οι «καλοί τρόποι».
Οι «καλοί τρόποι» συνοψίζονται στα εξής:
(α) Στην αναγνώριση της σπουδαιότητας του άλλου ατόμου και
(β) στη χρήση του κύκλου της αμφίδρομης επικοινωνίας.
Όταν συναλλάσσεται κανείς με ανθρώπους δεν είναι δυνατόν να μεταδώσει τις ιδέες του και να τις κάνει αποδεκτές χωρίς τον αμφίδρομο κύκλο επικοινωνίας. Με τη λέξη «κύκλος» εννοούμε μια χρονική περίοδο με αρχή και τέλος. Σε ένα κύκλο επικοινωνίας έχουμε ένα άτομο το οποίο ξεκινά μια επικοινωνία προς ένα δεύτερο άτομο το οποίο λαμβάνει την επικοινωνία, την κατανοεί και δίνει τη σχετική αναγνώριση , ολοκληρώνοντας ή κλείνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τον κύκλο. Σε έναν αμφίδρομο κύκλο επικοινωνίας το δεύτερο άτομο ξεκινά τώρα μια επικοινωνία προς το πρώτο άτομο το οποίο τη λαμβάνει, την κατανοεί και δίνει τη σχετική αναγνώριση. Με άλλα λόγια, ο κύκλος της αμφίδρομης επικοινωνίας είναι ένας ομαλός, συνηθισμένος κύκλος επικοινωνίας μεταξύ δυο ατόμων. Αν κάποιο από τα δυο άτομα αποτύχει, όταν έρθει η σειρά του, να ξεκινήσει μια επικοινωνία, ενώ θα έπρεπε να το κάνει, τότε δεν πρόκειται για αμφίδρομη επικοινωνία.
Η ευγένεια στη συνομιλιακή διαδικασία προϋποθέτει αναγνώριση του γεγονότος ότι τα λόγια ασκούν επίδραση, που μπορεί να είναι αρεστή ή δυσάρεστη, επωφελής ή επιβλαβής. Ο υπολογισμός τού αποήχου που έχουν οι λέξεις ως ισχυρά εργαλεία επικοινωνίας γέννησε την ανάγκη για ευγένεια. Είτε είναι επίσημο δείπνο με τον Πλανητάρχη ή κουβέντα στο καφενείό, ακόμα και στα ουρλιαχτά των σκύλων οι κανόνες είναι ιδιοι: παραχώρηση σπουδαιότητας στο άλλο άτομο και η χρήση του κύκλου αμφίδρομης επικοινωνίας. Όταν κάποιος παραβιάζει τα παραπάνω, τόσο ο ίδιος όσο και το πρόγραμμά του θ’ απορριφθούν.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα συνιστά η επιλογή απευθυντικού τρόπου [addressive mode] στη συνομιλία. Στα Ελληνικά ο εν λόγω τρόπος σχετίζεται με τη χρήση τού πληθυντικού ευγενείας στην προσφώνηση αγνώστων ή ανωτέρων. Οι γλωσσολογικές μελέτες έχουν καταδείξει ότι ο πληθυντικός ευγενείας έχει την αφετηρία του στον πληθυντικό τής μεγαλοπρεπείας [pluralis majestatis], ο οποίος πρωτοπαρουσιάστηκε στη διάκριση των λατινικών αντωνυμιών tu «εσύ» και vos«εσείς». (Ας σημειωθεί ότι ο πληθυντικός τής μεγαλοπρεπείας είναι αρχαϊκό συντακτικό σχήμα· απαντά επί παραδείγματι ήδη στη Βιβλική Εβραϊκή, αλλά εκεί ακολουθείται από ρήμα σε ενικό αριθμό). Κατά τον 4ο αι. μ.Χ. αναπτύχθηκε η συνήθεια να απευθύνονται στον Ρωμαίο αυτοκράτορα με τον πληθυντικό vos αντί του ενικού tu. Βαθμηδόν η χρήση τού πληθυντικού έγινε χαρακτηριστικό των ανωτέρων τάξεων, τύπος που οι ευγενείς απηύθυναν ο ένας στον άλλον. Συγχρόνως μεταχειρίζονταν ενικό όταν μιλούσαν σε κατωτέρους τους, υποδηλώνοντας έτσι ότι ο πληθυντικός δεν δήλωνε μόνο σεβασμό αλλά και απόσταση σε αντιδιαστολή προς την οικειότητα. Συνοψίζοντας γλωσσική διαδρομή που διήρκεσε αιώνες, οι απευθυντικοί τύποι ευγενείας επεκτάθηκαν σε διάφορα περιβάλλοντα και εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά γλώσσα (π.χ. σε πληθυντικό γαλλ. tu / vous, γερμ. du / Sie, ελλ. εσύ / εσείς – σε γ΄ ενικό που δηλώνει απόσταση, π.χ. ισπ. tú / usted, ιταλ. tu / lei, πολων. ty / pan κ.ά.) Στα Αγγλικά το thou και το you είχαν δική τους ιστορία, αλλά βέβαια οι τύποι ευγενείας είναι πολλοί και στην ίδια λογική.
Σε κάθε περίπτωση το ουρλιαχτό μας κρίνεται σαν του σκύλου σε σχέση με ότι άλλο γίνεται γύρω μας. Αν για παράδειγμα περάσει ασθενοφόρο, πολλά σκυλιά ουρλιάζουν. Αυτό εξηγείται. Αν όμως το κάνουν χωρίς εξωτερικό ηχητικό ερέθισμα, μπορεί να χρειαστεί να πάμε τον σκύλο για ειδική θεραπεία. Η συμμετοχή σε συνομιλία θα μπορούσε τηρουμένων των αναλογιών να παρομοιαστεί με την οδήγηση σε πολυσύχναστο δρόμο: Αν και όλοι έχουν πιθανώς δίπλωμα οδηγήσεως, αυτό δεν τους καθιστά κατ’ ανάγκην ασφαλείς οδηγούς ούτε μειώνει τους παράγοντες που συνεχώς οφείλουν να λαμβάνουν υπ’ όψιν. Όπως οι οδηγοί έτσι και οι συνομιλητές κινούνται σε ένα πλέγμα ομαδικών σχέσεων, οι οποίες αν αγνοηθούν ή υποτιμηθούν ασφαλώς θα προκαλέσουν εκτροπή ή και συγκρούσεις. Όταν ακούγεται μια σειρήνα κάποιοι δεν αντιδρούν καθόλου.
Επί πολλές δεκαετίες οι περισσότεροι θα συμφωνούσαν ότι είναι αγενές να συστηνόμαστε έχοντας το χέρι στην τσέπη ή κοιτάζοντας προς κατεύθυνση άλλη από το πρόσωπο του συνομιλητή μας. Αν όμως αυτή η συμπεριφορά αποσπαστεί από το συγκεκριμένο πλαίσιο και ενταχθεί σε άλλο, π.χ. αν ο δημοφιλής ήρωας κινηματογραφικής ταινίας παρουσιάσει αυτή τη στάση ως στοιχείο τού χαρακτήρα του με καταφατικό περικείμενο και με τρόπο που κολακεύει την προσοχή, το αγενές φέρσιμο θα μπορούσε να αποχαρακτηριστεί και να μετονομαστεί σε «αμεσότητα», «αυτοπεποίθηση» ή «αντισυμβατικότητα». Αλλά αυτά γίνονται εφόσον πρώτα ακούσεις τον άλλο. Και τα λόγια του και την συμπεριφορά του.
Ο πρωθυπουργός μας μετά από τόσο καιρό στην εξουσία και τόσα σαλόνια στα οποία έχει βρεθεί θα έπρεπε να ξέρει καλύτερα. Πιο πολλές πιθανότητες έχουμε να συνεννοηθούμε με σκύλους που ουρλιάζουν φοβάμαι.
(Το κείμενο ενσωματώνει αποσπάσματα από δυο άλλα σχετικά με τους καλούς τρόπους, το ένα από ….σιεντολόγο και το άλλο από γλωσσολόγο. Ελπίζω να ταιριάζει ο τρόπος που τα έβαλα όλα μαζί.)