Νόμος άγραφος και διαχρονικός: Η κοινωνία φταίει για όλα. Η κοινωνία είναι ένοχη για κάθε εμφανιζόμενο αρνητικό φαινόμενο που ταλαιπωρεί τα μέλη της.
Ποια είναι όμως εν τέλει η «κοινωνία» που φταίει για όλα; Η κοινωνία είσαι εσύ που διαβάζεις αυτό το κείμενο, είμαι εγώ που γράφω αυτές τις λέξεις, είναι ο διπλανός μας, που ακούει μουσική στο λεωφορείο και κοιτάει από το παράθυρο. Δεν είναι μία αφηρημένη έννοια. Αποτελείται από άτομα που δρουν, αντιδρούν και συνθέτουν και το κάθε ένα ξεχωριστά είναι υπεύθυνο για τις πράξεις του και για την πορεία του, είτε αυτή είναι θετική, είτε αρνητική.
Αν δεν γίνει αποδεκτή αυτή η θεμελιώδης αρχή για τη σύνθεση της κοινωνίας, αν δεν επιμερισθούν στο άτομο οι πραγματικές του ευθύνες, τότε μονίμως θα πνίγονται τα κοινωνικά προβλήματα στο βυθό της συλλογικής ευθύνης, σ’ αυτόν τον καλοστημένο μηχανισμό χειραγώγησης και νάρκωσης του ανθρώπου. Σ’ αυτήν την απάτη που ξεκινά ουσιαστικά από τον κάθε υπεύθυνο που δεν κάνει σωστά αυτό, για το οποίο η κοινωνία τον έχει ορίσει. Από τον κάθε υπεύθυνο που πολύ απλά «δεν κάνει τη δουλειά του».
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, κατηγορείται η κοινωνία ότι «μαζί τα φάγαμε», ότι «όλοι φταίμε για το bullying» και τα μέλη της αισθάνονται μία πρόσκαιρη ενοχή που τα απωθεί από την ανάδειξη των πραγματικών υπαίτιων. Αφού είσαι και ο ίδιος φταίχτης ως «κοινωνία», πώς θα ζητήσεις την καταδίκη αυτών που πραγματικά φταίνε;
Με αυτόν τον τρόπο, η θεωρία της μάζας γίνεται πραγματικότητα στην αντίστροφη έκφανσή της: Η ευθύνη μεγιστοποιείται, θεωρητικοποιείται, μετατίθεται από αυτούς που πραγματικά την έχουν και στοιχειώνει το συλλογικό ασυνείδητο, χωρίς ποτέ το αρνητικό φαινόμενο να εξαλειφθεί. Πολύ απλά «φταίμε όλοι», αλλά αφού κανείς δε φταίει σε ατομικό – πρακτικό επίπεδο, δεν υπάρχει και λύση.
Ένα απλό παράδειγμα: ναι, «μαζί τα φάγατε». Εσύ και οι πολιτικοί. Μόνο που εσύ δούλευες 10 ώρες την ημέρα στον ιδιωτικό τομέα, για να πάρεις έναν μισθό της πλάκας, και δεν είχες απευθυνθεί ποτέ σε πολιτικό. Και αν ο πολιτικός αυτός βρήκε κάποιους άλλους συμπολίτες σου για να τους διορίσει με ρουσφέτια στο δημόσιο, ώστε να εξασφαλίζει την επανεκλογή του, πάλι εσύ δεν πήρες μέρος στο πανηγύρι. Και αυτή είναι η αλήθεια. Ούτε σε ρώτησε κανείς, ούτε πήρε την άδειά σου. Εξάπλωσαν τη διαφθορά τους, τόσο, ώστε ακόμη και το μόνο όπλο που είχες, η ψήφος, να είναι τελικά χωρίς πραγματική δύναμη. Τώρα λοιπόν σου μεταθέτουν την ευθύνη, σου κουνάνε το δάχτυλο απειλητικά, παρ’ όλο που η ευθύνη είναι συγκεκριμένη κι έχει συγκεκριμένους αποδέκτες. Ποιους; Αυτούς που παραγκώνισαν την «κοινωνία», τη θεώρησαν ηλίθια, και τώρα απλώς την ενοχοποιούν.
Έτσι και χθες. Είδα πολλούς ανθρώπους να στοχοποιούν την κοινωνία για το bullying.
Φταίει όμως η κοινωνία γενικά; Ή και σ’ αυτήν την περίπτωση, υπάρχουν υπεύθυνοι και είναι συγκεκριμένοι;
Όταν μία οικογένεια, αναθρέφει ένα παιδί – κάφρο, ποιος φταίει; Έχετε αμέσως απάντηση, φαντάζομαι: φταίει η οικονομική κρίση, φταίει η έλλειψη παιδείας και λοιπές γενικεύσεις που γράφαμε στην έκθεση ιδεών του Λυκείου. Ο φτωχός όμως δεν είναι απαραίτητα και εκφοβιστής. Ο αμόρφωτος δεν είναι απαραίτητα και εγκληματίας. Η βία δε γνωρίζει τάξεις.
Φταίει λοιπόν η συγκεκριμένη οικογένεια, οι συγκεκριμένοι γονείς. Όταν το παιδί σου, χτυπάει, βρίζει ή βανδαλίζει, κι εσύ το θεωρείς φυσικό, ή το προδιαθέτεις σε τέτοιες συμπεριφορές, σε καμία περίπτωση δε φταίει η κοινωνία, ούτε η οικονομική κρίση, ούτε το μορφωτικό σου επίπεδο. Φταις εσύ. Αποκλειστικά. Και δε θα έπρεπε να έχεις αυτό το παιδί υπό την επιμέλειά σου.
Όταν ως γονιός στέλνεις το παιδί σου στο σχολείο, περιμένεις ότι θα το πάρεις από εκεί στο σχόλασμα, σώο και αρτιμελές. Αυτή δεν είναι απαίτηση προς την κοινωνία. Είναι πρώτα απαίτηση προς τους εκπαιδευτικούς, τους αρμόδιους για τη μόρφωση και την προστασία του παιδιού σου. Αν ο εκπαιδευτικός δε μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλειά του, αν δε μπορεί να επιβάλει την τάξη μέσα στο σχολείο, είτε γιατί είναι ανίκανος, είτε γιατί βαριέται, φταίει αποκλειστικά και μόνο αυτός. Και ναι, θα έπρεπε ή να διορθωθεί ή να μείνει άνεργος. Δεν υπάρχει μέση λύση.
Πάνω λοιπόν από τη συλλογική «ευθύνη» στέκεται η ατομική. Η κοινωνία έπεται και είναι μία βολική λύση για να κατηγορούμε στα τυφλά, χωρίς να χρειάζεται να κάνουμε ως άτομα, αυτό που πρέπει. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, υπάρχει η ευθύνη του πολιτικού που είναι επίορκος, η ευθύνη του πολίτη που με κάποιο τρόπο χρηματίστηκε. Επίσης υπάρχει η ευθύνη του γονιού που είναι άχρηστος, όπως και η ευθύνη του δασκάλου που δεν κάνει σωστά τη δουλειά του. Όταν όλοι αυτοί συνεχίζουν να αποποιούνται την ευθύνη τους, και να τη μεταθέτουν στο κοινωνικό σύνολο, η αλλαγή δεν πρόκειται να έρθει. Εμείς μόνο θα νοιώθουμε ένοχοι, θα καταδικάζουμε για να νοιώσουμε καλύτερα, και αυτοί θα συνεχίζουν το… θεάρεστο έργο τους.
Και αλήθεια, για ποιο λόγο θα νοιώθουμε ένοχοι; Ουσιαστικά ένα πράγμα μας βαραίνει. Η ανοχή. Η έννοια όμως της συλλογικής ευθύνης βοηθάει και γιγαντώνει την ανοχή. Αφομοιώνει το άτομο και το καθιστά ανήμπορο, αδύναμο. Και το χειρότερο: αφήνει τους υπεύθυνους να συνεχίζουν να αποποιούνται τις ευθύνες τους, να συνεχίζουν να καταστρέφουν.
Δε θέλω να ξανακούσω την καραμέλα της «κοινωνίας». Θέλω να κάνω κριτική πρώτα στον εαυτό μου κι έπειτα σε όλους αυτούς που έχουν ορισθεί να κάνουν σωστά μία δουλειά και αποτυγχάνουν. Η κοινωνία αποτελείται από εμάς, χρήσιμους και άχρηστους πολίτες. Οι άχρηστοι την καταστρέφουν. Εμείς έχουμε ευθύνη μόνο όταν τους ανεχόμαστε. Και φυσικά, δεν αναφέρομαι σε καταγγελίες στο χώρο των social media. Εννοώ έμπρακτες συμπεριφορές. Στείλε τον πολιτικό εκεί που του αξίζει. Απαίτησε από το δάσκαλο να κάνει τη δουλειά του, ή να πάει σπίτι του, κάνε κάτι ουσιαστικό και πρακτικό για να διορθωθούν οι ανίκανοι «υπεύθυνοι». Και τότε θα δεις πόσο φταίει η κοινωνία για τα αρνητικά φαινόμενα.
Η κοινωνία είσαι εσύ, είμαι εγώ, και είναι δική μας ευθύνη η εύρυθμη λειτουργία της.
