Τον Φερνάντο Πεσόα (1888-1935), το μεγαλύτερο Πορτογάλο ποιητή μετά τον Καμόενς, μας (επανα)συστήνουν οι εκδόσεις Gutenberg, μέσα από τρία βιβλία που φωτίζουν τρεις εν πολλοίς άγνωστες πτυχές του. Τον Πεσόα ως δοκιμιογράφο («Ηρόστρατος», «Η αναζήτηση της Αθανασίας»), ως εραστή («Γράμματα στην Οφέλια»), αλλά και λάτρη της λογοτεχνίας τρόμου («Ένα πολύ πρωτότυπο δείπνο»).
Με χιούμορ που ρέπει ενίοτε σε κυνισμό, οξυδέρκεια αλλά και αιρετική διάθεση, ο Πεσόα διακηρύσσει στον «Ηρόστρατο» τις θεωρίες του περί υστεροφημίας, λαμβάνοντας αφορμή από την ιστορία του άσημου πολίτη της Εφέσου, που έβαλε φωτιά στο ναό της Αρτέμιδος, με δεδηλωμένη την πρόθεσή του να καταστήσει το όνομά του αθάνατο. Παρ’ ότι ο Πεσόα εκκινεί με την πρόθεση να προσεγγίσει τη θεματική τής υστεροφημίας σε μια ευρεία βάση ενεργειών και καταστάσεων, υποκύπτει στον πειρασμό και εστιάζει στην υστεροφημία λογοτεχνών, σημειώνοντας χαρακτηριστικά ότι «η λογοτεχνία αποτελεί την αληθινή μνήμη της ανθρωπότητας». Στη σοφά «δομημένη αποσπασματικότητα» του κειμένου του, τίποτα δεν προτάσσεται ως θέσφατο, παρά μόνο το αντικειμενικό γεγονός της ίδιας της υστεροφημίας.
Με αφετηρία την εκάστοτε παγιωμένη αποδοχή, ο Πεσόα ερευνά τα εγγενή ή επίκτητα χαρακτηριστικά λογοτεχνών που έμειναν στην ιστορία και τη θέση τους στο εκάστοτε περιβάλλον, χωρίς να διστάζει να σημειώσει χαρακτηριστικά για τον Ουίλιαμ Σέξπιρ και τον Τζον Μίλτον: «Ένας άνθρωπος που είναι μεγαλοφυής και διαθέτει μεγάλη νοημοσύνη αλλά περιορισμένο ταλέντο (όπως ο Σέξπιρ), ή είναι μεγαλοφυής και διαθέτει μεγάλο ταλέντο αλλά περιορισμένη νοημοσύνη (όπως ο Μίλτον), δεν συγκεντρώνει στην εποχή του ή στη μεταγενέστερη τους καρπούς τόσο της νοημοσύνης όσο και του ταλέντου», αναλύοντας εν συνεχεία αποσπασματικά γιατί οι εν λόγω συγγραφείς ξεφεύγουν από τον κανόνα.
Ως προς τη φύση των συναισθημάτων που παράγουν υψηλή ποίηση, ο Πορτογάλος απορρίπτει τόσο την υπερβολή του ερωτευμένου όσο και τον αυθορμητισμό των ρομαντικών (Σέλεϊ).
Υπό αυτό το πρίσμα τα γράμματα στη μοναδική γυναίκα της ζωής του, Οφέλια Κεϊρός, δεν συνιστούν ποίηση, χωρίς ωστόσο να αμφισβητείται -εκτός από την εύλογη βιογραφική αξία τους- η λογοτεχνική συνάφεια με τα υπόλοιπα γραπτά του.
Ειδικότερα η αφέλεια, η παιδιάστικη διάθεση και ο ενθουσιασμός των πρώτων επιστολών δίνουν τη θέση τους σε επιστολές που βρίθουν μαύρου χιούμορ, αλλά και ενός εκ των περίφημων ετερώνυμων του συγγραφέα. Των επινοημένων δηλαδή ονομάτων με τα οποία συνήθιζε να υπογράφει ακόμη και μερικά από τα αριστουργήματά του. Στις ερωτικές επιστολές συναντάμε τον Αλβάρο ντε Κάμπος, με πολλές από τις απαντητικές επιστολές της Οφέλια να υπακούουν σε αυτό το ιδιότυπο παιχνίδι των ρόλων. Παρά το εύλογο πνευματικό χάσμα, οι επιστολές της Οφέλια μαρτυρούν ταυτόχρονα τη διαισθητική της αντίληψη αναφορικά με το ανάστημα του Πεσόα, που εκείνη την περίοδο ήταν σχεδόν άσημος.
Η τελευταία επιστολή του ποιητή γράφεται στις 2 Οκτωβρίου του 1929, με την Οφέλια να επιμένει για ακόμη 2 χρόνια, γεγονός από το οποίο προκύπτει και η αναντιστοιχία στον αριθμό των επιστολών. 59 για το διάσημο αποστολέα και 289 για την αγαπημένη του.
Τρεις δεκαετίες πριν από τη «διάσωση» της υστεροφημίας του, θα υπέγραφε με ακόμη ένα ετερώνυμό του (Αλεξάντερ Σερτς) ένα βιβλίο με σαφείς αναφορές στη γοτθική και αστυνομική λογοτεχνία. Ένα είδος που μόνο άγνωστο δεν ήταν στον Πεσόα, καθώς υπήρξε από τους πρώτους που μετέφρασαν τον Πόε στα πορτογαλικά, έχοντας παράλληλα γράψει και δύο δοκίμια σχετικά με τις αρχές του αστυνομικού διηγήματος. Στο «Ένα πολύ πρωτότυπο δείπνο», ο τρόμος λειτουργεί ως περικάλυμμα και διαποτίζεται απ’ το ανάλογο μαύρο χιούμορ του συγγραφέα. Η φαινομενική εκλέπτυνση του δυτικού πολιτισμού συνοδοιπορεί με τον αναλλοίωτο πρωτογονισμό του. Μια σύζευξη που δημιουργεί ένα υβρίδιο, μια τερατογένεση, που συνιστά μεταξύ άλλων το κριτικό σχόλιο του συγγραφέα για τους αποικιοκράτες της εποχής του.
Ειδική μνεία αξίζει στους μεταφραστές Χάρη Βλαβιανό («Ηρόστατος, Η αναζήτηση της αθανασίας»), Μαρία Παπαδήμα («Γράμματα στην Οφέλια») και Κωνσταντίνο Αρμάο («Ένα πολύ πρωτότυπο δείπνο») για την εξαιρετική απόδοση στην ελληνική γλώσσα αλλά και τα εμπεριστατωμένα κείμενα που συνοδεύουν την εν λόγω σειρά βιβλίων.
