Ας φανταστούμε δύο ανθρώπους: Δύο γυναίκες, μητέρες και οι δύο, ίδιας ηλικίας, βρίσκονται κάποια ημέρα του καλοκαιριού στην παραλία μαζί με την μικρή τους κόρη. Η μία σκέφτεται διαρκώς πότε θα τελειώσουν για να γυρίσει σπίτι να κάνει τις δουλειές της, πώς θα τα βγάλει πέρα τώρα που μειώθηκε ο μισθός της και θυμάται με ενόχληση μία φίλη που της έλεγε πως, παρά την οικονομική κρίση, θα φύγει διακοπές για έναν μήνα. Παρατηρεί την κόρη της και χαμογελάει βλέποντάς την να παίζει με το νερό, αλλά ταυτόχρονα σκέφτεται αν θα καταφέρουν με τον άνδρα της να της προσφέρουν όλα όσα θα ήθελαν. Η άλλη γυναίκα, σκέφτεται πόσο όμορφο είναι που κατάφερε να ξεκλέψει τρεις ώρες για να μοιραστεί με την κόρη της μία βόλτα στη θάλασσα και καμαρώνει καθώς παρατηρεί πόσο έχει μεγαλώσει. Την βοηθάει να φτιάξουν πυργάκια με την άμμο και γελάει όταν η κόρη της τα διαλύει. Θυμάται πόσο φοβόταν τη θάλασσα όταν ήταν μικρότερη και σκέφτεται χαμογελώντας ότι, όταν επιστρέψουν, θα περιγράψει στον άνδρα της πόσο ωραία πέρασαν.
Στην πρώτη περίπτωση, η γυναίκα αδυνατεί να απολαύσει την στιγμή και να επικεντρωθεί στο παρόν, παρασυρμένη από τους περισπασμούς της καθημερινότητας: υποχρεώσεις, δουλειά, βιοπορισμός, κλπ. Μπορεί να χαίρεται τη στιγμή αλλά δεν την ζει πραγματικά. Κατά πάσα πιθανότητα, όταν θα επιστρέψουν στο σπίτι, η βόλτα τους στη θάλασσα θα αφήσει λίγες αναμνήσεις και γρήγορα θα ξεχαστεί, ως μία ευχάριστη δραστηριότητα που έγινε και πέρασε. Η δεύτερη γυναίκα αντίθετα, φαίνεται να απολαμβάνει τα όσα συμβαίνουν: για τρεις ώρες, βάζει στην άκρη την πιεστική πραγματικότητα και αφοσιώνεται με όλες τις αισθήσεις της στο παρόν, αναγνωρίζοντας πόσο σημαντική και μοναδική είναι αυτή η στιγμή. Επιστρέφοντας στο σπίτι, θα αφηγηθεί στον άνδρα της την βόλτα τους και η ανάμνηση θα παραμείνει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα ως ένα όμορφο στιγμιότυπο στην πορεία της κοινής ζωής με την κόρη της.
Η έννοια του απολαμβάνειν είναι πολύ καινούργια στον χώρο της ψυχολογίας και γεννήθηκε στους κόλπους του επίσης καινούργιου κλάδου της Θετικής Ψυχολογίας. Αν θέλαμε να περιγράψουμε εν συντομία αυτόν τον κλάδο, θα λέγαμε ότι αποτελεί πεδίο της ψυχολογίας που μελετάει την «ευεργετική επίδραση θετικών μεταβλητών, όπως η χαρά, η ελπίδα, η αισιοδοξία, η ψυχολογική ανθεκτικότητα, η αγάπη, η πίστη και το ειλικρινές ενδιαφέρον, σε ανθρώπους ποικίλων ηλικιών και εθνικοτήτων». Εξετάζει το γιατί τελικά είναι τόσο σημαντικά τα θετικά συναισθήματα για τον άνθρωπο και πώς αυτά σχετίζονται με τα κορυφαία ζητούμενα της σύγχρονης κοινωνίας και του ανθρώπου, όπως η επαγγελματική επιτυχία, η κοινωνική αναγνώριση, η διατήρηση της σωματικής και ψυχικής υγείας, οι φιλίες, και πολλά άλλα.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο όρος «απολαμβάνειν» («savoring») δεν περιγράφει μόνο τις σωματικές απολαύσεις, όπως αυτές προκύπτουν από τις αισθήσεις μας, αλλά κυρίως τις νοητικές στρατηγικές που χρησιμοποιούμε προκειμένου να απολαύσουμε κάτι.
Αυτό σημαίνει πως πέραν της απλής ευχαρίστησης μίας όμορφης στιγμής, εξετάζεται και τονίζεται η ικανότητα του ανθρώπου να εστιάσει την προσοχή του, να εκτιμήσει και να απολαύσει σε βάθος το οποιοδήποτε θετικό ερέθισμα, γεγονός ή συναίσθημα που βιώνει την εκάστοτε στιγμή.
Η λέξη ικανότητα δεν είναι τυχαία εδώ. Δεδομένων των πολυάριθμων περισπασμών της αναμφισβήτητα δύσκολης πραγματικότητας που βιώνουμε, τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, το να καταφέρει κανείς να εστιάσει την προσοχή του ακόμα και στο παραμικρό θετικό που του συμβαίνει είναι πραγματικά δύσκολο και απαιτεί θέληση και εξάσκηση.
Επιπλέον, παρατηρώντας ξανά την σκηνή που περιγράψαμε στην αρχή, διαπιστώνουμε πως, πέραν της ικανότητας, η εμπειρία της δεύτερης γυναίκας κινητοποιεί όλες τις αισθήσεις της και στρέφει τις σκέψεις της τόσο στο παρελθόν όσο και στο μέλλον. Πράγματι, ενώ αναφέρεται στο παρόν, η διαδικασία του απολαμβάνειν προϋποθέτει τόσο την αναπόληση όσο και την προσδοκία. Πιο συγκεκριμένα, στην πρώτη περίπτωση αναπολούμε τα θετικά συναισθήματα που βιώσαμε στο παρελθόν ή απολαμβάνουμε τα θετικά συναισθήματα που νιώθουμε τώρα, καθώς θυμόμαστε το παρελθόν. Στη δεύτερη περίπτωση, σκεφτόμαστε πόσο όμορφα θα νιώσουμε κάποια συγκεκριμένη στιγμή στο μέλλον ή πόσο όμορφα νιώθουμε τώρα προσδοκώντας μία θετική, μελλοντική εξέλιξη. Αυτό που συμβαίνει διαμέσου της αναπόλησης και της προσμονής και που τελικά μας ενδιαφέρει περισσότερο, είναι ότι ισχυροποιείται η όμορφη εμπειρία που βιώνουμε στο παρόν.
Τι σημασία όμως έχουν όλα αυτά; Γιατί να προσπαθούμε να απολαύσουμε το οτιδήποτε, όταν όλα γύρω μας συνηγορούν για το ακριβώς αντίθετο; Γιατί να μην αρκεί να χαιρόμαστε, όσο μπορούμε, τη στιγμή; Με άλλα λόγια – τι έχουμε να κερδίσουμε μέσα από αυτή τη διαδικασία που, συν τις άλλοις, απαιτεί προσπάθεια και εξάσκηση;
Η απάντηση είναι πως το απολαμβάνειν ενισχύει τα θετικά συναισθήματά μας. Όταν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να αφεθεί και να ζήσει πραγματικά και σε βάθος την στιγμή, ισχυροποιούμε την θετικότητα, την αισιοδοξία και την χαμογελαστή ματιά στη ζωή. Με την σειρά τους, αυτά τα θετικά συναισθήματα λειτουργούν ευεργετικά στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή μας. Σύμφωνα με πολυάριθμες έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε διεθνές επίπεδο, οι άνθρωποι που εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης και θετικότητας στη ζωή, έχουν περισσότερους φίλους, καλύτερη σωματική και ψυχική υγεία και καλύτερη επαγγελματική εξέλιξη σε σχέση με όσους αφήνονται να κατακλυστούν από αρνητικά συναισθήματα (απαισιοδοξία, απογοήτευση, πικρία, εχθρότητα, φθόνο, ανταγωνισμό κλπ) και δηλώνουν μη-ικανοποιημένοι από τη ζωή τους.
Αν όλα τα παραπάνω φαντάζουν προκλητικά σε μία εποχή και σε μία κοινωνία που δοκιμάζεται καθημερινά από αρνητικές εξελίξεις, απογοητευτικά γεγονότα και τρομακτικές προοπτικές, αρκεί να αναρωτηθούμε το εξής: Πόση ανάγκη τελικά έχουμε από ανθρώπους που είναι γεμάτοι θετικότητα, ευγνωμοσύνη, αγάπη και ουσιαστική ομορφιά; Μία σύντομη αναδρομή στην παγκόσμια ιστορία θα μας δείξει πως, οι άνθρωποι που άλλαξαν προς το καλύτερο τον κόσμο και τις κοινωνίες, ήταν προσωπικότητες με αυτά τα χαρακτηριστικά, που με τον δικό τους τρόπο κατάφεραν να προτείνουν δημιουργικές, εναλλακτικές λύσεις, να σκεφτούν διαφορετικά και να δώσουν μία θετική προοπτική στην κοινωνία.
Βιβλιογραφία
Bryant, F. & Veroff, J. (2007) Savoring. A New model of positive experience. NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Myers, D.G. (2007) Pursuing happiness. Psychology Teacher Network, 17(1), 7-8.
Εισαγωγή στη Θετική Ψυχολογία, Επιμ. Α. Σταλίκας και Π. Μυτσκίδου
Ελληνική Εταιρεία Θετικής Ψυχολογίας http://www.positiveemotions.gr/index.php
