Ιδού μερικοί στίχοι παραπάνω: (μια βερσιόν όπως θα δούμε, υπάρχουν κι άλλες πολλές)
Φεγγαράκι μου λαμπρό
φέγγε μου να περπατώ
να πηγαίνω στο σχολειό,
να μαθαίνω γράμματα,
γράμματα, σπουδάγματα,
του Θεού τα πράγματα.
Φεγγαράκι μου γεμάτο
σα φλουρί κωσταντινάτο,
Φέγγε μου τώρα στη στράτα,
στο σχολειό να κατεβώ,
να μαθαίνω γράμματα,
γράμματα, σπουδάγματα.
του Θεού τα πράγματα.
Tους γονείς μου ν’ αγαπώ
και τρανό νά ’χω σκοπό.
Τι ακριβώς σχολείο είναι αυτό που πάνε νύχτα; Μερικοί το εξηγούν λέγοντας ότι αναφέρεται στο Κρυφό Σχολειό. Πας στα κρυφά για να μην σε καταλάβουν οι Τούρκοι αλλά τραγουδάς ταυτόχρονα; Να το τραγουδήσει κατά λάθος κάποιος και να καταλάβουν όλοι για το Κρυφό Σχολείο; Απλά έβαλαν ότι λόγια τους ήρθαν στην τύχη όταν άκουσαν αυτό το Αγγλικό ποιηματάκι και την ωραία Γαλλική μελωδία. Πιο πιθανό να έπαιρναν όλοι ναρκωτικά. Γιατί να “κατεβώ” στο σχολείο; Όλα τα σχολεία ήταν σε υπόγεια; Τυχαία λόγια όπως κάνουν και τώρα στα ποπ τραγουδάκια. Ότι κόλλαγε στο μέτρο χωρίς να το πολυσκεφτούν και πετάγονται μετά κουλτουριάρηδες να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα. Στο ατέλειωτο γαϊτανάκι ιστορικών και εθνικιστών για το θέμα, κοτσάρουν και αυτό.
Το πιο μυστηριώδες όμως είναι το τέλος. Χρειάζεσαι τραγούδι να θυμάσαι να αγαπάς τους γονείς σου; Υποψιάζομαι και ο τρανός σκοπός στον τελευταίο στίχο μπήκε τσόντα αναδρομικά. Γενικά η μελωδία και το μέτρο προσφέρονται για παραλλαγές:
«Φεγγαράκι μου λαμπρό. Φέγγε μου νά περπατώ, Φέγγε καί χαμήλωσε,
Γιά νά σέ ρωτήσουμε,
Δυο παιδιά, που χάσαμε, Είπαν πώς τά πιάσανε,
Στοϋ καντή τά πήγανε Καί τά έζητήσανε.
Μηρέ παιδιά Ρωμιόπουλα, Γίνεστε Τουρκόπουλα,
Νά χαρήτε την Τουρκιά, Τουρκοπουλαις με φλωριά.”
Οπότε πιάσε το αυγό και κούρεφ’το είναι η κατάσταση. Η μελωδία ήταν γνωστή εκείνο τον καιρό ανά την Ευρώπη, στην Ελλάδα έφτιαχναν μικροί και μεγάλοι δικές τους βερσιόν. Κάποιοι ίσως αναφέρονταν σε σχολείο, άλλοι θα το είχαν φτιάξει για τα ερωτικά τους ή άλλα προβλήματα. Όπως πάντα αναδρομικά άλλοι για δικούς τους λόγους να το στεριώσουν σε μια και μόνο “σωστή” ερμηνεία. Η οποία δεν υπάρχει και δεν μπορεί να αποδειχτεί. Δείχνει πιο πολλά για όποιον προσπαθεί να μας πείσει, παρά για την όποια “αντικειμενική” αλήθεια για το φεγγαράκι το λαμπρό.
Δηλαδή κάτι μανιακοί που έχουν πάθος να “αποδείξουν” τι ήταν ή τι δεν ήταν το Κρυφό Σχολείο, ε, πιάνουν και το τραγουδάκι αυτό να το χρησιμοποιήσουν για τα βίτσια τους. Κάτω τα χέρια από τα παιδικά τραγούδια ρε!
“Συνδέεται ή όχι τό δημοτικό παιδικό τραγούδι «Φεγγαράκι μου λαμπρό» με τό κοινό σχολείο, τό όποιο λειτουργούσε ύποτυπωδώς στους νάρθηκες των έκκλησιών καί στά κελλιά των μοναστηριών; “Αν ναί, πότε τραγουδήθηκε, ποιά είναι ή καταγωγή του, ή γέννησή του; Τό πρόβλημα είναι σοβαρό Από τήν άποψη, δτι μερικοί μελετητές έξαρτοϋν τήν ύπαρξη ή όχι τού «χρυφοϋ σχολειού», τού σχολείου πού λειτουργούσε νύχτα, άπό τήν σύνδεσή του μέ ιό γνωστό αύτό παιδικό τραγούδι. Σχετικά με τή γνησιότητα, τό νόημα τού τραγουδιού αυτού έχουν διατυπωθή μέχρι σήμερα οΐ πιό διαφορετικές καί Αντιφατικές άπόψεις. Αναφέρουμε ένδει-κτικά τίς κυριότερες: Ό Γιάννης Βλαχογιάννης22 θεωρεί δτι ή παιδεία τήν περίοδο τής Τουρκοκρατίας δέν έμποδιζόταν καί δτι τούτο είναι νανούρισμα πού έλεγε «ή κάθε μανούλα, νό έτοιμάση, νά κα).οπιάση τό μι-σοξυπνημένο παιδί της για νά τό ξεκινήση…». Ό ιερέας δάσκαλος πήγαινε, κατά τόν Βλαχογιάννη, «άξημέρωτα στην έκκλησία, καί περισσότερο άμα είχε νά προσέξη τό νάρτηκα είτε καί μέσα στά σκαλοπάτια τού είκονοστάσιου, δπου βοηθούσανε καί τ’ άναμμένα κανδήλια». Ό Δη-μήτριος Καμπούρογλου23 υποστηρίζει δτι «άβασανίστως καί άκρίτως έπαναλαμβάνεται δτι παρεμποδιζόντων των Τούρκων τήν έκπαίδευσιν ήναγκάζοντο τα παιδάκια τή νύκτα μέ τό φεγγάρι νά πορεύωνται εις διδάσκαλον πρός έκπαίδευσιν». Ό Λίνος Πολίτης24, έξάλλου, ύποστήριξε δτι «τό περίφψον κρυφό σχολειό είναι ένα Ιστορικό φέμμα», άφού, καθώς λέει, μάλλον δέν πρέπει νά μιλάμε γιά τέχνη καί παιδεία στους δύο πρώτους αιώνες μέχρι τού τέλους τού ΙΣΤ’. Μόνο, συνεχίζει, «άπό τίς άρχές τού 17ου αιώνα» άρχίζουν νά γίνωνται αισθητά τά ρεύματα γιά μιά πνευματική Αναγέννηση, δπου πλέον «δχι κρυφά μά φανερά σχολεία ιδρύονται τώρα σέ πάρα πολλές πόλεις…»
’Επαναλαμβάνεται δέ στερεότυπα ή άποψη, δτι τό «Φεγγαράκι μου λαμπρό» είναι ποίημα πού πλάστηκε στήν έποχή τής ‘Επανάστασης τού 1821, δτι είναι ένας μικρός μύθος, πού ήρθε νά ένισχύση ένα μεγάλο μύθο, τά «400 χρόνια τής σκλαβιάς καί φυλακής»ν.
πολιτισμού, διαπιστώνουμε δτι τό δημοτικό άσμάτιο «Φεγγαράκι μου λαμπρό» κατάγεται άπό τό Βυζάντιο καί δχι άπό την περίοδο τής Τουρκοκρατίας. Τοΰτο κυριαρχείται άπό εικόνες άπό τή φύση καί άπό τό χριστιανικό πνεύμα τής παιδείας πού έπαιρναν οΐ βυζαντινόπαιδες. Ό Φαίδων Κουκούλες είναι έκεΐνος που μάς παραπέμπει στά άγιολογικά κείμενα, δπως π.χ. είναι τό έργο Βίος καί Πολιτεία Ίωάννου Δαμασκηνού καί Κοσμά, δπου διαβάζουμε δτι διάφοροι ιεροί άνδρες, στην παιδική τους ήλικία, ξυπνούσαν πολύ πρωί, «τής σελήνης ήδη πληρεστάτης φωτί την γήν ύπολευχαινούσης», ξυπνούσαν δηλαδή πρωί, δταν τό φεγγάρι είχε βγει καί φώτιζε με τό άχνό του φώς τή γή, ή ξυπνούσαν καί μελετούσαν «προ τής ίω χαί νυχτός έτι δαθείας», δηλαδή πριν άπό τήν άνατολή, δταν άκόμη ήταν βαθειά νύχτα. «Δεν ήτο άρα άσύνηθες», πα-ρατηρεΐ ό Φαίδων Κουκούλες, «νά μεταδαίνωσι νύχτωρ εις την έχχλη-σίαν, ήτις έχρησιμοποιεϊτο πολλάχις χαί ώς σχολεϊον, χαί έχει νά ψάλλωσι χαί κατόπιν νά έπιδίδωνται εις την μελέτην, συνήθειαν τήν όποιαν έπιδεδαιοΐ χαί τό τέως ψαλλόμενον σχολικόν άσμάτιον ** Φεγγαράκι μου λαμπρό, φέγγε μου νά περπατώ, νά πηγαίνω στό σχολειό νά μαθαίνω γράμματα, τοϋ θεού τά πράγματα”** καθώς καί στίχοι οί εις τον μαθητήν άναφερόμενοι:
**■*’ ήξέφυέ του τό κερί κι* ήχα-ψε τό χαρτί του… δαστά εικόνα χαί χαρτί κερί χαί καλαμάρι”,
έξ ών φαίνεται on οι μικροί παΐδες έμελετών σχοτίας οΰσης».
