Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας καθιερώθηκε το 1992 από την Παγκόσμια Ομοσπονδία Ψυχικής Υγείας, με στόχο την ενημέρωση του κοινού σχετικά με την σημασία της ψυχικής υγείας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO/ ΠΟΥ) ορίζει την υγεία ως «η κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας». Επομένως, σε αντίθεση με τα όσα τείνουμε συνήθως να πιστεύουμε, ένας άνθρωπος που δεν πάσχει από κάποια οργανική νόσο δεν σημαίνει αυτομάτως ότι είναι και υγιής. Πρέπει ταυτόχρονα να είναι σε θέση να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τα συνήθη προβλήματα της καθημερινότητας, να έχει αίσθηση προσωπικού σκοπού στη ζωή, να εργάζεται παραγωγικά και εποικοδομητικά, να συμμετέχει στην κοινωνία και να βρίσκεται σε μία κατάσταση συναισθηματικής και προσωπικής / κοινωνικής ευεξίας.
Για τις πιο γνωστές ψυχικές διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια, η κατάθλιψη και η κατάχρηση αλκοόλ, τα στατιστικά στοιχεία του ΠΟΥ προβληματίζουν. Πιο συγκεκριμένα, ο αριθμός των πασχόντων από κατάθλιψη ξεπερνά παγκοσμίως τα 350 εκατομμύρια, ενώ αναμένεται πως μέχρι το 2020 θα είναι η δεύτερη αιτία αναπηρίας παγκοσμίως (global burden of disease). Κάθε χρόνο, σε όλο τον κόσμο αυτοκτονούν περίπου 800.000 άνθρωποι, εκ των οποίων το 86% είναι σε χώρες χαμηλού ή μέσου εισοδηματικού επιπέδου. Μία από τις κυριότερες αιτίες της αυτοχειρίας είναι οι ψυχικές διαταραχές (π.χ. η κατάθλιψη) – αιτία που μπορεί να προληφθεί, αποφεύγοντας έτσι αυτές τις μαζικές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. Οι πάσχοντες από σχιζοφρένεια υπολογίζονται διεθνώς στα 25 εκατομμύρια, ενώ εκτιμάται πως το 4% όλων των θανάτων που σημειώνονται παγκοσμίως, οφείλεται σε κατάχρηση αλκοόλ. Όπως καθίσταται σαφές, οι ψυχικές διαταραχές μπορούν να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό το προσδόκιμο ζωής του ατόμου, καθώς και την προσωπική και κοινωνική του ζωή. Παράλληλα, οι συνθήκες μέσα στις οποίες ζει ένα άτομο με ψυχική διαταραχή, συμβάλλουν στην απώλεια του 8.1% των ετών της προσδόκιμης ζωής του, μία απώλεια που θα μπορούσε να αποφευχθεί, αν υπήρχε καλύτερη ενημέρωση και καλύτερη οργάνωση των κρατικών υποδομών πρωτοβάθμιων υπηρεσιών υγείας για την πρόληψη και την έγκαιρη αντιμετώπιση της διαταραχής.
Για φέτος, κεντρικό θέμα της Ημέρας είναι η ψυχική υγεία των ανθρώπων μεγαλύτερης ηλικίας. Τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας αντιμετωπίζουν συνήθως πολλαπλά προβλήματα υγείας ταυτόχρονα, με τις χρόνιες παθήσεις (όπως ο διαβήτης, η καρδιοπάθεια και ο καρκίνος) να αυξάνουν τις πιθανότητες εκδήλωσης ψυχικών διαταραχών όπως κατάθλιψη, άγχος και κατάχρηση ουσιών (κυρίως αλκοόλ). Παράλληλα, η κοινωνική απομόνωση, η απώλεια της αυτονομίας, οι πολλαπλές απώλειες που βιώνουν, η φτώχεια και η μοναξιά, εντείνουν τον κίνδυνο εμφάνισης συναισθηματικών και σωματικών διαταραχών. Από την άλλη πλευρά, τα στερεότυπα της σύγχρονης κοινωνίας για τους ηλικιωμένους ανθρώπους, που τους θέλει ανίκανους και ανήμπορους, λειτουργούν ως κοινωνικοί φραγμοί, που δεν επιτρέπουν την ενεργό συμμετοχή αυτών των ανθρώπων στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, μέχρι το 2050 το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού ηλικίας άνω των 60 ετών θα διπλασιαστεί από 11% σε 22%, αγγίζοντας σε αριθμό τα δύο δισεκατομμύρια. Η σημερινή ημέρα επιχειρεί να υπενθυμίσει στα κράτη, τους λαούς όλου του κόσμου, αλλά και στον καθένα μας προσωπικά, το χρέος που έχουμε απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους, τις ανάγκες τους και τις υπηρεσίες που χρειάζονται, προκειμένου να συνεχίσουν να είναι ενεργοί και υγιείς πολίτες του κόσμου.
Πηγές και Προτεινόμενα Links:
Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. http://www.who.int/features/factfiles/mental_health/en/
Παγκόσμια Ομοσπονδία Ψυχικής Υγείας. http://www.wfmh.com/
Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία. http://www.psych.gr/
Prince, M., Patel, V., Saxena, S., et al., No Health without mental health. Lancet 2007, 370 (9590).
Graham Thornicroft & Michele Tansela, Για Μία Καλύτερη Φροντίδα της Ψυχικής Υγείας, (επιμέλεια Σ. Στυλιανίδη), εκδ. Τόπος, 2010.
