BULLYING/ ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ
Με τον όρο bulling μπορούμε να περιγράψουμε τα περιστατικά εκείνα κατά τα οποία ένα άτομο ή ομάδα ατόμων επιδεικνύουν τη δύναμή τους σκόπιμα και επανειλημμένα σε ένα άλλο άτομο ή ομάδα ατόμων. Αυτή η επίδειξη υπεροχής μπορεί να έχει τις εξής μορφές:
* σωματική βία: χτύπημα, σπρώξιμο, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων
* φραστική βία: προσβολή, κακοήθη πειράγματα, λεκτικός εκφοβισμός, ομοφοβικά και/ή ρατσιστικά σχόλια
* συγκαλυμμένος εκφοβισμός: διάδοση ψεύτικων κατηγοριών με σκοπό να θιγεί η υπόληψη και να ταπεινωθεί το ‘θύμα’, άσχημα αστεία, ντροπιαστικά σχόλια, αρνητική χρήση της γλώσσας του σώματος (γκριμάτσες, χειρονομίες), ειρωνική μίμηση, ενθάρρυνση άλλων ατόμων να περιθωριοποιήσουν το θύμα
* εκφοβισμός στο διαδύκτιο/ cyberbulling: εκφοβισμός μέσω των social media και blogs, μέσω e-mail, χρήση εικόνων ή video
ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ‘ΘΥΤΗ’
Εκτενείς έρευνες επί του θέματος δείχνουν ότι τα άτομα που προκαλούν τον εκφοβισμό συχνά είναι άτομα που έχουν στο παρελθόν βιώσει και εκείνα με τη σειρά τους τη θέση του θύματος. Πολλές φορές πρόκειται για άτομα που βιώνουν τη συγκεκριμένη περίοδο γεγονότα ή καταστάσεις τις οποίες δεν ξέρουν πώς να διαχειριστούν (πχ δυσκολίες στο σπίτι ή στο σχολείο) και αισθάνονται βαθιά έλλειψη ελέγχου της καθημερινότητας και της ζωής τους. Μέσω του εκφοβισμού προς άλλου αποκτούν μια (αλλοιωμένη) αίσθηση ελέγχου, δύναμης και εξουσίας. Πιστεύουν ότι, με το να προκαλούν φόβο, κερδίζουν το σεβασμό και τη κοινωνική καταξίωση τους λείπει. Σε πολλές περιπτώσεις οι θύτες είναι παιδιά που τους λείπει η προσοχή και η αφοσίωση των γονιών και μέσω του bulling καταφέρνουν να συγκεντρώσουν γύρω τους ‘φίλους’ και ‘θαυμαστές’, που στη πραγματικότητα είναι παιδιά που προσποιούνται τη φιλία και τον θαυμασμό ώστε να μη γίνουν εκείνα τα θύματά τους. Οι θύτες λοιπόν είναι άτομα που προσπαθούν να κρύψουν πίσω από τη μάσκα του εκφοβισμού τη δική τους χαμηλή αυτοεκτίμησή τους.
Βεβαίως, υπάρχουν και οι περιπτώσεις εκείνες όπου ο θύτης είναι επιθετικός από τη φύση του, χαρακτηρίζεται από έλλειψη ενσυναίσθησης και θεωρεί το ρόλο του θύτη ως προσωπική καταξίωση και σημάδι υπεροχής έναντι των άλλων.
ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΘΥΜΑΤΟΣ
Παρόλο που ο καθένας μπορεί να γίνει στόχος εκφοβισμού, φαίνεται πως υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά στα άτομα που επιλέγονται από τον θύτη ως θύματα. Είναι συνήθως παιδιά που δεν έχουν και δεν επιδιώκουν να έχουν πολλούς φίλους και/ή έχουν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που τα κάνει να ξεχωρίζουν (πχ φορούν χοντρά γυαλιά μυωπίας, ντύνονται διαφορετικά ή είναι εξαιρετικά ντροπαλά). Το γεγονός ότι δεν έχουν πολλούς φίλους, καθώς και η χαμηλή τους αυτοπεποίθηση, τα καθιστά εύκολο στόχο. Και αυτό γιατί οι θύτες επιλέγουν ευάλωτα άτομα. Άτομα δηλαδή που δεν θα υπερασπιστούν τον εαυτό τους, αλλά αντιθέτως θα δείξουν το φόβο τους, θα κλάψουν. Θα αντιδράσουν δηλαδή με τρόπους που ικανοποιούν τον θύτη και θα προκαλέσουν επιπλέον εκφοβισμό από τη μεριά του.
Ο ‘ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ’
Εκτός από το ρόλο του θύτη και του θύματος, είναι φορές που ξεχωρίζουμε και έναν τρίτο πόλο στη διαπροσωπική δυναμική των σχέσεων αυτών. Με την ονομασία ‘προστάτης’ μπορούμε να αναφερθούμε στη κατηγορία των ανθρώπων εκείνων οι οποίοι υπερασπίζονται τα θύματα και κατά έναν τρόπο τα προστατεύουν από τον εκάστοτε θύτη. Πρόκειται για άτομα με ισορροπημένη προσωπικότητα και αυτογνωσία, άρα έχουν έλλειψη της ανάγκης να ταυτιστούν με τον ‘δυνατό’, έλλειψη του φόβου προς τον θύτη και υψηλά επίπεδα ενσυναίσθησης. Δυστυχώς, ειδικά στη παιδική και εφηβική ηλικία δε συναντάμε συχνά ανθρώπους με αυτά τα χαρακτηριστικά, καθώς ως γνωστό η αυτοπεποίθησή μας χτίζεται και αναπτύσσεται βάση των εμπειριών μας που έρχονται με το χρόνο.
ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ BULLYING
Τα αποτελέσματα του εκφοβισμού συνήθως συνοδεύουν το άτομο καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Εκτός από το ότι επηρεάζουν αρνητικά την αυτοπεποίθησή τους, η οποία είναι ήδη σε χαμηλά επίπεδα, συναντάμε πολλούς τέτοιους ανθρώπους να αναπτύσσουν κρίση πανικού, κατάθλιψη, ψυχοσωματικά προβλήματα (έλκη, πονοκεφάλους κ.λπ.). Είναι συχνό φαινόμενο, άτομα που έχουν υποστεί τέτοιους είδους κακοποίηση όντας παιδιά, να κατέχουν τον ίδιο ρόλο μεγαλώνοντας και να γίνονται θύματα ψυχολογικής, και όχι μόνο, κακοποίησης είτε στην εργασία τους είτε στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Όσο και αν φαίνεται περίεργο, η εν λόγω κατάσταση προκαλεί αρνητικά αποτελέσματα και στον θύτη. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι αυτοί έχουν διπλάσιες πιθανότητες να παρουσιάσουν μεγαλώνοντας εγκληματική συμπεριφορά. Αλλά και η ψυχοσύνθεση τους φαίνεται να επιβαρύνεται αρνητικά, καθώς αντιμετωπίζουν δύο αντικρουόμενες εσωτερικές καταστάσεις: ένα κομμάτι τους αναγνωρίζει το πόσο αρνητική είναι αυτή τους η συμπεριφορά, ένα άλλο τους κομμάτι όμως είτε νιώθει δικαίωση (στη περίπτωση που ο θύτης ήταν κάποτε το θύμα) είτε γιατί αντιλαμβάνεται την επιρροή στο θύμα ως απόδειξη δύναμης και αναγνώρισης. Η εσωτερική αυτή μάχη αυξάνει τα επίπεδα του στρες και οδηγεί σε επιπλέον συμπεριφορές εκφοβισμού. Επιπροσθέτως, δημιουργεί μια αλλοιωμένη εικόνα αυτοπεποίθησης.
ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ
Συμβουλευτική/ψυχοθεραπεία: τόσο για τον θύτη όσο και για το θύμα
Ενημέρωση: λόγω του ότι το να επέμβει ένας γονέας, δάσκαλος ή καθηγητής σε τέτοιου είδους διαπροσωπικές σχέσεις έχει πολλές φορές την αντίθετη αντίδραση από την επιθυμητή, καθώς ο θύτης θα κατηγορήσει το θύμα για το ότι είναι ανίκανο να υπερασπιστεί τον εαυτό του και καταφεύγει σε τρίτους ‘μαρτυρώντας’ τη συμπεριφορά του. Η ενημέρωση/ ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου φαίνεται να βοηθά στη μείωση του φαινομένου του εκφοβισμού.
M.KONTOPOULOU
Clinical & Industrial Psychology