Λογοκρισία: πολύπλοκη υπόθεση (δεν είναι θέμα “ναι ή όχι”)

Όσοι με στόμφο και περίσσευμα ηθικού πλεονεκτήματος φωνάζετε “κατά της λογοκρισίας” είναι προφανές ότι δεν έχετε καλοσκεφτεί τα πολλά και διαφορετικά επίπεδα του θέματος.  Δεν υπάρχει δυαδικά “σωστή” απάντηση σε πλασματικά δυαδικό ερώτημα.

Να αρχίσω με τους συνήθεις ύποπτους -κακούς.  Κρατική λογοκρισία.  Μόνο που δεν είναι ακριβώς “κακοί”.  Γιατί για να υπάρχει κράτος, εξ ορισμού υπάρχει λογοκρισία πολλών διαφορετικών ειδών.  Όσοι έχουμε παιδιά στο σχολείο καθημερινά βγάζουμε μπιμπίκια από τις ανακρίβειες στα βιβλία τους ή από τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό ή από ένα σωρό τρόπους που προσπαθεί μέσα από το σχολείο το κράτος να χτίσει πολίτες με κοινές αντιλήψεις.  Το Κράτος δίνει έμφαση και λεφτά σε κάποιες ιδέες και προσπαθεί να μειώσει σε ισχύ άλλες.   Εκτός κι αν είστε αναρχικοί, αυτό είναι αναπόφευκτο συνεπακόλουθο της Δημοκρατίας.   Αν το εκλεγμένο κόμμα κάνει όσα είπε ότι θα κάνει και τον ψηφίσαμε όλα καλά.  Εκτός από τις (δυστυχώς πολλές) όπου δεν τα κάνει ή είναι διεφθαρμένο, ανοργάνωτο και ανίκανο.

Ύστερα κάθε οργάνωση, εταιρεία, κρατικό θέατρο ή λειτουργική ομάδα, έχει την δικιά της λογοκρισία.  Μπορεί να εκπορεύεται από το στυλ (πχ χορευτική ομάδα, όλοι καπνίζουν) το θέμα (πχ εκκλησία, ιστορία της, κανόνες) τις συνθήκες (πχ στρατός για λειτουργικούς λόγους).  Σε κάθε περίπτωση δημιουργείται ένα καθεστώς λογοκρισίας όπου κάποιες ιδέες, τρόποι έκφρασης ή πρακτικά πράγματα απλά δεν γίνονται.  Μπορεί να αποτυπώνονται σε γραπτούς κανόνες όλα αυτά, μπορεί όχι.

Και βέβαια ο καθένας μας αυτολογοκρίνεται.  Ανάλογα με τα βιώματα, τον χαρακτήρα, τις συνθήκες και ένα σωρό άλλα πράγματα τα οποία ξέρουμε και πολλά που δεν καταλαβαίνουμε καν.  Είμαστε κοινωνικά όντα και η αυτολογοκρισία είναι θέμα συμπεριφοράς το οποίο μαθαίνουμε από νεογέννητα.

Δεν υπάρχει λοιπόν αντικειμενικό επίπεδο ανεκτής λογοκρισίας.  Εξαρτάται από πολλά πράγματα.  Όταν μια χώρα είναι σε πόλεμο οι πολίτες της δέχονται πολύ περισσότερη λογοκρισία και παρέμβαση του Κράτους στα εσωτερικά τους.  Όταν μια χώρα είναι σε καλή οικονομική κατάσταση η έμφαση μπορεί να είναι διαφορετική.   Κάποιες ιδέες και ιδεολογίες είναι ανά πάσα στιγμή σε μια κοινωνία φουσκωμένες σαν απειλή ή επιθυμητές σαν στόχος.   Μπορεί κάποια κατεύθυνση που δόθηκε στην Παιδεία πριν είκοσι χρόνια να επηρεάζει σήμερα την κοινή γνώμη (και συνεπώς την λογοκρισία) σε ένα θέμα.    Ο Αντρέας Παπανδρέου ορθά διέγνωσε ότι θέλαμε να φύγει ένα σκοτεινό πέπλο από τους αγωνιστές της Αντίστασης.  Τώρα πολλοί θεωρούν ότι “παραπήγε το θέμα από την άλλη μεριά.”   Δεν είναι λογική η αντίδραση, συναισθηματική είναι.   Αλλά όταν έρθει η ώρα να λογοκρίνουν κάτι (ως διευθυντές οργανισμού, ως ψηφοφόροι, ως μοχλός πίεσης) ίσως λογοκρίνουν περισσότερο από ότι θα έκαναν αλλιώς.   Είναι λογικό.  Και δικαίωμά τους.

Εκτός κι αν δεν πιστεύετε ούτε στην ύπαρξη της κοινωνίας ούτε του οργανωμένου Κράτους, το θέμα δεν είναι να “αποτινάξουμε κάθε μορφή λογοκρισίας”.  Απλά πρέπει να είναι πιο ξεκάθαροι και διαφανείς οι μηχανισμοί.   Το ερώτημα δεν είναι αν έκανε καλά το Κρατικό Θέατρο με μια παράσταση.  Το ερώτημα είναι “τι μηχανισμούς έχει το Κρατικό Θέατρο για να ορίζει τι έργα παίζονται;”    Ή “σε ποιους άξονες θα κρίνονται τα έργα που διαλέγει το θέατρο να ανεβάζει;”  Και ύστερα “ποιος κρατικός φορέας, με τι κριτήρια, μπορεί να παρεμβαίνει αν θεωρεί ότι κάνει λάθος η διοίκηση του θεάτρου;”

Αντίστοιχα μπορώ να θέσω δεκάδες άλλα ερωτήματα τα οποία αν έκαναν σωστά την δουλειά τους στο Κρατικό και οι πολιτικοί που το επιβλέπουν δεν θα χρειαζόταν να θέσω γιατί θα είχαν ήδη απαντηθεί δημοσίως πριν καν ξεκινήσει να εγκριθεί η παράσταση.    Πόση ελευθερία πρέπει να έχει ένα κρατικό θέατρο ή ένας διευθυντής σχολείου ή ένας δάσκαλος ή ένας οποιοσδήποτε δημόσιος λειτουργός;

Η απάντηση δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να είναι “όση θέλει” ή “άπειρη”, οπότε καλό θα ήταν όλοι οι εμπλεκόμενοι να ξεκαθαρίσουν τις μεταξύ τους γραμμές.

ΥΓ Για να είμαι απόλυτα σαφής.  Δεν έχει σημασία αν ήταν κρατικό ή όχι το θέατρο.  Κάθε θέατρο που λειτουργεί μέσα σε μια κοινωνία, πρέπει να έχει μια σχέση με τους φορείς, το Κράτος, χορηγούς, εταιρείες, προμηθευτές, το κοινό και τα ΜΜΕ η οποία να είναι ξεκάθαρη ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του καθενός.  Και σε ιδιωτικά θέατρα υπάρχουν κανόνες ασφάλειας, λειτουργίας και ένα σωρό άλλα θέματα τα οποία ορίζουν τρίτοι.   Αν δεν είναι μαύρο/άσπρο το όριο στο κάθε θέμα φταίει το θέατρο κυρίως.   Το όλο θέμα από εκεί ξεκίνησε, όχι από εμάς, ούτε από κάποιον κρατικό φορέα που το εποπτεύει.  Αόριστες επικλήσεις στην “ελευθερία της έκφρασης” απλά προδίδουν κακομαθημένους ανθρώπους που δεν έχουν μάθει να λειτουργούν ομαδικά.

ΥΓ2 Άλλο απαράδεκτο (από λογικής άποψης) επιχείρημα είναι το “από τη στιγμή που ανέβηκε η παράσταση δεν έπρεπε να κατεβεί“.   Δηλαδή αν άργησε κάποιος κρατικός φορέας να κάνει σωστά την δουλειά του δεν πρέπει να την κάνει όταν πήρε πρέφα το πρόβλημα;   Αν η παράσταση ξεκινούσε με ελλιπή μέτρα ασφαλείας δεν θα έπρεπε να σταματήσει;  Αν κάποιος δώσει έγκριση για εκπομπή στην ΕΡΤ περί αναρχικού ένοπλου αγώνα στον Ρωμανό δεν πρέπει κάποιος άλλος να την επαναθεωρήσει;