To 1954, τελείως ξαφνικά, τα παρμπρίζ των αυτοκινήτων άρχισαν να παρουσιάζουν περίεργες μικρές ζημιές. Μερικοί έλεγαν ότι είναι έργο ενός μικρού, σχεδόν αόρατου εντόμου. Άλλοι ότι φταίει ο πομπός του Ναυτικού στην πόλη, άλλοι ότι είχε αλλάξει το μαγνητικό πεδίο της Γης και μερικοί σκέφτηκαν τα …Gremlins. Τελικά, μετά από 3000 επίσημες καταγγελίες στην αστυνομία για τέτοια επεισόδια, σταμάτησε ξαφνικά.
Είναι κλασσική περίπτωση μαζικής παραίσθησης. Και δυστυχώς δεν είναι η μόνη.
Άλλο κλασσικό παράδειγμα είναι ο πανικός που δημιουργήθηκε από την εκπομπή του Όρσον Γουέλς σχετικά με επίθεση εξωγήινων στην Γη. Λίγο πριν τον 2οΠ.Π. ο κόσμος ήταν έτοιμος να παραπλανηθεί. Το ραδιόφωνο ήταν σχετικά νέο μέσο και σε κρούσματα μαζικής υστερίας δεν ήταν λίγοι αυτοί που έβαλαν όλα τα υπάρχοντά τους στο αυτοκίνητο για να φύγουν. Όταν ένας άλλος ραδιοφωνικός παρουσιαστής διαβεβαίωσε το κοινό ότι δεν υπάρχει κανένας απολύτως κίνδυνος και ήταν απλά ένα θεατρικό έργο, τον κατηγόρησαν ως ψεύτη που προσπαθεί να κρύψει την αλήθεια.
Αν σας φαίνονται απόμακρα αυτά (μόνο στις ΗΠΑ γίνονται τέτοιες μπούρδες) ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Αφήνοντας τις προσωπικές παραισθήσεις έχουμε και λέμε:
1. Όταν αναφερόμαστε σε παραίσθηση σε δυο άτομα (folie à deux) συνήθως είναι ένα άτομο μεγαλύτερης ηλικίας που καθοδηγεί το άλλο. Συνήθως με κοντινή σχέση, συχνά μεταξύ γονιού και παιδιού.
2. Ομοίως σε σχετικά κλειστά συστήματα (μικρές κοινωνίες, μοναστήρια κλπ) υπάρχουν ομαδικές παραισθήσεις. Πιο θεαματική από αυτές οι πρόσφατη με την ομαδική αυτοκτονία ολόκληρης ομάδας ανθρώπων όταν πέρασε ο κομήτης του Χάλει. Τέτοιες ομάδες συχνά έχουν έναν ηγέτη που αναλαμβάνει το βάρος της διατήρησης της παραίσθησης. Ομοίως σε τέτοιες ομάδες συχνά τονίζεται η “αγνότητα”. Είναι απλά ένας τρόπος να διασφαλιστεί η ομοιογένεια της ομάδας και η τήρηση των κανόνων.
3. Το επεισόδιο με τα παρμπρίζ είναι στην επόμενη κατηγορία. Σε μεγαλύτερη κλίμακα και συνήθως πατάει σε κάποιον φόβο. Στην Ελλάδα σήμερα για παράδειγμα πολλοί άνθρωποι φοβούνται πιθανή Τουρκική επίθεση. Είναι ένας διαρκής φόβος πάνω στον οποίο μπορεί πιο εύκολα να ριζώσει μια ομαδική παραίσθηση.
4. Ο ανοιχτός πανικός παρατηρείται σε επεισόδια σαν την εικονική επίθεση εξωγήινων του Γουελς ή αντίστοιχες καταστάσεις. Δύσκολα κρατάει για περισσότερο από μερικές ώρες ή μέρες βέβαια γιατί αναγκαστικά συγκρούεται με την πραγματικότητα. (Δεν ήρθαν οι εξωγήινοι, δεν έγινε ο καταστροφικός σεισμός, κλπ)
5. Πιο ύπουλη η κατηγορία που ονομάζεται “symbolic community scares” στα Αγγλικά. Σε αυτή την κατηγορία είναι ο φόβος των αλλοδαπών (συνήθως έτσι γενικά), μια αόριστη φοβία του “αράπη” παλιότερα ή οποιουδήποτε “ξένου” θα θέσει σε κίνδυνο τις δουλειές, την ασφάλεια ή και την παρθενιά των παιδιών μας. (Δεν υπερβάλλω, αληθινά παραδείγματα από την Ελληνική κοινωνία!)
6. Αντίστροφα υπάρχει συλλογική παραίσθηση και για επιθυμητά αποτελέσματα. “Να πάρουμε την Πόλη!” ή “να ξαναπάρουμε την Παναγιά την Σουμελά” χαρακτηριστικά αυτής της λογικής. Στην Ελλάδα συχνά συνοδεύονται από ιερωμένους και προφητείες. Καλύτερα έχουν μελετηθεί (γιατί στην 
Ελλάδα στα πανεπιστήμια το ξύνουν από ότι φαίνεται) στο εξωτερικό περιπτώσεις που είδαν χιλιάδες άνθρωποι ΑΤΙΑ (ενώ δεν υπήρχε, το περιγράφουν με μεγάλη λεπτομέρεια όλοι!) ή την Παναγία. (Νότια Αμερική πολύ.)
7. Ο όρος “υστερία” δεν είναι πια της μόδας (σωβινιστική γαρ!) αλλά οι ψυγογενείς παθήσεις τέτοιου τύπου υπάρχουν και σε μαζική μορφή. Χαρακτηριστικό σχετικά πρόσφατο παράδειγμα η υποτιθέμενη επιληψία που προκαλούσαν τα Pokemon. Σε μαζικό βαθμό, πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι έπεισαν τους εαυτούς τους σχετικά με αυτό και πανικοβλήθηκαν σε βαθμό υστερίας για λίγο καιρό. Μετά πέρασε. (Ενώ συνέχισαν να βλέπουν την ίδια σειρά τα παιδιά το ίδιο ή και περισσότερο.)
Αυτά όλα δεν είναι ανέκδοτα από μακρινές χώρες. Όλοι είμαστε επιρρεπείς στις παραισθήσεις, ειδικά στο μπερδεμένο επικοινωνιακό τοπίο που ζούμε τελευταία. Και έχουν επιπτώσεις. Για παράδειγμα η μαζική υστερία σχετικά με τα ενθέματα σιλικόνης οδήγησαν σε χιλιάδες μηνύσεις. Πολλές εταιρείες έκλεισαν λόγω των κατηγοριών ότι προκαλούν
αυτοάνοσα νοσήματα. Λίγα χρόνια αργότερα έγινε 100% ξεκάθαρο ότι αυτό δεν ισχύει καθόλου. Ο ρυθμός που παρουσιάζονται αυτά τα νοσήματα ήταν σταθερός, η σιλικόνη δεν είχε καμία σχέση. Αλλά η μαζική υστερία επηρέασε το κοινό (που πίστεψε ότι είχε) και τους δικαστές.
Η διάδοση ανόητων ιστοριών που δεν στέκουν στο διαδίκτυο (urban myths) μπορεί να σας φαίνεται ανώδυνο ή και αστείο γεγονός. Αλλά είναι σαφώς στην κατηγορία της μαζικής υστερίας. Αν δεν πίστευες ότι το νοσοκομείο John Hopkins έβγαλε την ανακοίνωση για τον φούρνο μικροκυμάτων, δεν θα το προωθούσες σε όλους το email. Αν είχες κριτική σκέψη δεν θα πίστευες τις αρλούμπες περί μη προσγείωσης στη Σελήνη.
.
Και αν δεν βελτιωθούμε όλοι γρήγορα θα δούμε πολύ πολύ χειρότερα κρούσματα με επιπτώσεις στον πραγματικό κόσμο.
