Από πολύ παλιά ήταν γνωστό αυτό που τα τελευταία χρόνια επαληθεύτηκε ερευνητικά . Οι άνθρωποι που πέτυχαν στη ζωή τους επαγγελματικούς, προσωπικούς, κοινωνικούς ή άλλους στόχους δεν είναι αυτοί που έχουν υψηλό δείκτη νοημοσύνης ( IQ ) . Στις σχετικές έρευνες εντοπίστηκαν κάποια χαρακτηριστικά που η ύπαρξη τους συνδέεται με την επιτυχία. Τα χαρακτηριστικά αυτά αποτέλεσαν ένα σύνολο με εσωτερική συνοχή και το οποίο ονομάστηκε : Συναισθηματική Νοημοσύνη ( EQ )
Οι καθηγητές του Harvard : Goleman και Boyatzis ορίζουν την συναισθηματική νοημοσύνη ως την ικανότητα του ανθρώπου να αναγνωρίζει τα δικά του συναισθήματα και των άλλων , να παρακινεί τον εαυτό του και να διαχειρίζεται με σωστό τρόπο τις σχέσεις του . Ισχυρίζονται ότι τα ερεθίσματα που δεχόμαστε από το περιβάλλον , εισέρχονται στον εγκέφαλο από το πίσω μέρος-κοντά στον νωτιαίο μυελό ( ερπετοειδής εγκέφαλος) , περνούν από το μεταιχμιακό σύστημα και πριν φτάσουν στον νεοφλοιό δημιουργούν συναισθήματα . Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι προϊόν της επικοινωνίας ανάμεσα στο κέντρο της λογικής ( νεοφλοιός ) και το κέντρο των συναισθημάτων ( μεταιχμιακό σύστημα ) . Η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης βοηθά τον άνθρωπο να ρυθμίζει την κυκλοφορία μηνυμάτων ανάμεσα στο νεοφλοιό και μεταιχμιακό σύστημα , ώστε η ροή να είναι ομαλή προς τις δυο κατευθύνσεις
Είναι γνωστό ότι η νοητική ευφυΐα ( IQ ) δεν αλλάζει σημαντικά μετά την εφηβεία και σχετίζεται περισσότερο με την ικανότητα να μαθαίνουμε . Μερικές φορές η υπερβολική εξυπνάδα γίνεται εμπόδιο στη ζωή
Η συναισθηματική νοημοσύνη ( EQ ή EI ) είναι μια πιο ευέλικτη δεξιότητα η οποία μαθαίνεται και αναπτύσσεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής .
Τα χαρακτηρίστηκα της συναισθηματικής νοημοσύνης ενοποιήθηκαν σε τέσσερις ομάδες ως εξής
Αυτεπίγνωση
Αυτοδιαχείριση
Κοινωνική επίγνωση
Κοινωνική επιρροή
1. Η αυτεπίγνωση μετριέται από το πόσο καλά γνωρίζουμε και συνεχίζουμε να μαθαίνουμε τον εαυτό μας (το ¨γνώθι σ’ αυτόν¨). Με την αυτεπίγνωση αντιλαμβανόμαστε την προσωπική μας διάθεση , τα κίνητρα πίσω από τις πράξεις μας , τα συναισθήματά μας και τις φωνές που ψιθυρίζουν μέσα μας . Με αυτήν ξέρουμε το τι πιστεύουμε για τον εαυτό μας , τις προσωπικές μας αξίες , τις πεποιθήσεις μας , τα δυνατά και αδύνατα σημεία μας , το τι θέλουμε καθώς και τους στόχους που βάζουμε για τη ζωής μας . Με αυτήν αντιλαμβανόμαστε τον ¨προσωπικό μας χάρτη¨ μέσα από τον οποίο – σαν γυαλιά – βλέπουμε και ερμηνεύουμε τα πάντα . Τα άτομα με υψηλή αυτεπίγνωση έχουν υψηλή και υγιή αυτοπεποίθηση και σιγουριά για την αξία και τις ικανότητες τους. Ξέρουν τι συμβαίνει μέσα τους σε κρίσιμες καταστάσεις καθώς και τις επιπτώσεις των συναισθημάτων τους στην εργασία και την προσωπική ζωή τους . Γνωρίζουν ότι τα συναισθήματα δεν προκύπτουν από μόνα τους απ έξω , αλλά είναι προσωπικές αντιδράσεις που διαλέγουμε να δείξουμε προς τα έξω .Έτσι αναγνωρίζοντας ότι τα συναισθήματα ελέγχονται μέσω των σκέψεων , θεωρούν ότι η ουσία της προσωπικής τους ελευθερίας είναι να αναλάβουν την ευθύνη των συναισθημάτων τους.
Ένα άτομο με υψηλή αυτεπίγνωση μπορεί και κάνει μια έντιμη αυτό-αξιολόγηση ,να εντοπίζει τα δυνατά και αδύνατα σημεία του ,τα όριά του και το τι πραγματικά θέλει στη ζωή του. Αναζητά από τους γύρω πληροφορίες σχετικά με την συμπεριφορά του και επεξεργάζεται το τι προκαλεί με τη στάση του . Όλα αυτά τον κάνουν ρεαλιστή με αρχές και έντονη αίσθηση του χιούμορ και του αυτοσαρκασμού , χωρίς να παίρνει πολύ στα σοβαρά τον εαυτό του . Ένα έντονο χαρακτηριστικό ατόμων με υψηλή αυτεπίγνωση είναι η αισιόδοξη στάση ζωής και η άνεση στις αλλαγές . Μαθαίνουν διαρκώς από τα λάθη τους και παραμένουν μαθητές σε όλη τους τη ζωή .Έχει επίσης παρατηρηθεί ότι έχουν μια τάση για στοχασμό και αναζήτηση νοήματος ζωής .
2. Η αυτοδιαχείριση μετριέται από τον βαθμό στον οποίο έχουμε αναπτύξει τον αυτοέλεγχο και την αυτό-παρακίνηση . Ο αυτοέλεγχος είναι η ικανότητα ενός ανθρώπου να μην επιτρέπει ασυνείδητες δυνάμεις να αποφασίζουν για αυτόν αλλά να ελέγχει αυτός την αντίδραση του –κυρίως στις δύσκολες καταστάσεις. Όλοι είμαστε ευλογημένοι με την ελευθερία της επιλογής . Ανάμεσα σε κάθε ερέθισμα και την αντίδραση μας μεσολαβεί ένα μικρό χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο αποφασίζουμε το τι θα κάνουμε . Εκεί φωλιάζει η ελευθερία μας . Τα άτομα με υψηλό βαθμό αυτοελέγχου μπορούν και αξιοποιούν αυτό το διάστημα και επιλέγουν την συμπεριφορά – αντίδραση που εξυπηρετεί τους δικούς τους σκοπούς . Έτσι αντιλαμβάνονται συνεχώς ότι έχουν την ευθύνη για τα αποτελέσματα που προκαλούν και συνεπώς την ευθύνη για τη ζωή τους . Δεν νιώθουν θύματα των καταστάσεων αλλά κυρίαρχοι στην κατεύθυνση που επιθυμούν. Με υψηλό αυτοέλεγχο δεν αφήνουν να μολυνθεί ο νους , η ψυχή και το σώμα τους από τις τοξίνες του στρες , της αρνητικότητας και της μνησικακίας . Τα άτομα με υψηλή αυτό-παρακινηση δεν χρειάζονται εξωτερικά σπρωξίματα για να επιτύχουν κάτι. Έχουν μια τάση για επιτεύγματα, πάθος για ό,τι κάνουν ανεξάρτητα από την χρηματική ή άλλου είδους ανταμοιβή . Έχουν επιμονή, πίστη στο αποτέλεσμα ,και αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες με θετικότητα . Βλέπουν και οραματίζονται την επιτυχία και αυτό τους δίνει ώθηση.
3. Η κοινωνική επίγνωση είναι κυρίως η ικανότητα να μπαίνει κανείς στη θέση του άλλου και να σέβεται την διαφορετικότητα . Αυτό συχνά αποκαλείται ¨ενσυναίσθηση¨ . Η ενσυναίσθηση είναι η συμπόνια , είναι να βλέπουμε με τα μάτια του άλλου, να αισθανόμαστε με την δική του καρδιά . Συνδέεται κυρίως με την ενεργητική ακρόαση του άλλου . Ακούγοντας προσεκτικά – χωρίς διακοπές και κυρίως προσπαθώντας μόνο να καταλάβουμε και όχι να ετοιμάσουμε την απάντηση μας – μπαίνουμε ευκολότερα στη θέση του άλλου και του μεταφέρουμε ένα μήνυμα αποδοχής . Με την ενσυναισθηση δεν αυτό-παγιδευόμαστε στο μικρόκοσμο μας και δεν σκεφτόμαστε μόνο τον εαυτό μας . Κατορθώνουμε έτσι να ξεφεύγουμε από τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα αποφασίζοντας οριστικά ότι ¨όλοι έχουν δίκιο από τη σκοπιά τους ¨. Στην κοινωνική επίγνωση περιλαμβάνεται και η ικανότητα να επιθυμεί κανείς και να ενεργεί έτσι ώστε να βοηθάει την ανάπτυξη των άλλων . Στον κόσμο των επιχειρήσεων αυτό ονομάζεται προσωπική καθοδήγηση και ανάθεση- εκχώρηση αρμοδιοτήτων . Η καθοδήγηση γίνεται με προσωπικές συναντήσεις στις οποίες δίνοντας στον άλλο – με κατάλληλο τρόπο – μηνύματα σχετικά με την απόδοσή του τον βοηθάμε να αποφασίσει να βελτιωθεί και να αναπτύξει νέες ικανότητες . Ενδυναμώνεται και ενθαρρύνεται δηλαδή η συνειδητότητα και υπευθυνότητα του άλλου . Βασική προϋπόθεση για την καθοδήγηση είναι η εμπιστοσύνη που θα πρέπει να έχει δημιουργηθεί ανάμεσα στον καθοδηγητή και καθοδηγούμενο
4. Η κοινωνική επιρροή περιλαμβάνει την ικανότητα ενός ατόμου να επηρεάζει το περιβάλλον του . Μπορεί να μετρηθεί από την ικανότητα του να επηρεάζει τους άλλους , να πείθει και να ηγείται . Προκύπτει από την ικανότητα να χτίζει σχέσεις και να προσαρμόζεται . Τα άτομα με υψηλή κοινωνική επιρροή μπορούν να διαπραγματεύονται με σκοπό το αμοιβαίο όφελος και να επιλύουν τις διαφορές τους με τρόπο που οι σχέσεις τους να βελτιώνονται ακόμη και ύστερα από μια κρίση . Αντιλαμβάνονται τη σημασία ενός υγιούς κοινωνικού συστήματος σχέσεων και μπορούν να συντηρούν τις σχέσεις τους ανάλογα με το είδος και τη σημασία που έχουν στη ζωή τους χωρίς να εκμεταλλεύονται κανέναν . Οι σχέσεις τους στηρίζονται σε ξεκάθαρες προσδοκίες και κυρίως στη μη-προσκόλληση και μη-εξάρτηση. Άτομα με υψηλή κοινωνική επιρροή μπορούν να επιφέρουν αλλαγές χωρίς εντάσεις και αντιστάσεις και γενικότερα να προωθούν την ομαδικότητα και συνεργασία . Κύριο εργαλείο για την κοινωνική επιρροή είναι η αποτελεσματική επικοινωνία και συμπεριφορά. Τα άτομα με υψηλή κοινωνική επιρροή έχουν επίγνωση του τι προκαλούν με τη συμπεριφορά τους και αποστέλλουν συστηματικά μόνο θετικά μηνύματα . Θετικά είναι τα μηνύματα που ανεβάζουν το δέκτη στα μάτια του ( έπαινος, ενθάρρυνση, έμφαση ευχαριστίας , εστίαση κλπ) . Δεν ασκούν αρνητική κριτική , δεν ειρωνεύονται δεν σαρκάζουν , δεν μειώνουν κανέναν , αλλά εστιάζουν στα θετικά των άλλων με ανεκτικότητα και εμπιστοσύνη . Δεν χαρακτηρίζουν κανέναν με επίθετα αλλά περιγράφουν αυτό που θέλουν με γεγονότα και στοιχεία. Κυρίως δεν προκαλούν στους άλλους αμυντικότητα και φόβο.
Στατιστικά η συναισθηματική νοημοσύνη είναι υψηλότερη στις γυναίκες από ότι στους άνδρες . Οι γυναίκες υπερέχουν στην τρίτη και τέταρτη διάσταση ( την ενσυναισθηση και την κοινωνική επιρροή )
Η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να μετρηθεί – με κατάλληλα τεστ – και αναπτύσσεται αξιοποιώντας την πλαστικότητα του εγκεφάλου . Είναι γνωστό ότι ο εγκέφαλος εξελίσσεται διαρκώς και δημιουργεί νέους νευρικούς ιστούς και νέες διασυνδέσεις καθ΄ όλη την ενήλικη ζωή . Όποιες διασυνδέσεις χρησιμοποιούνται πιο συχνά δυναμώνουν και όποιες δεν χρησιμοποιούνται αποδυναμώνουν . Συνεπώς νέες συνήθειες και νέες πεποιθήσεις μπορούν να αντικαταστήσουν τις παλιές . Η συνειδητή ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης μπορεί να αρχίσει ύστερα από ένα τυχαίο ( ; ) γεγονός , όμως στη συνέχεια χρειάζεται συστηματική προσπάθεια , υπομονή , σεμνότητα και παραμερισμός του άχρηστου εγωισμού
Όλες οι μορφές αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και η ανάπτυξη κάθε μιας επηρεάζει τις άλλες τρεις . Το ζήτημα στη ζωή δεν είναι με ποιες ικανότητες ξεκινάει κανείς ή διαθέτει σήμερα , αλλά το αν και πως τις αναπτύσσει και αξιοποιεί . Το ξεκίνημα της προσωπικής ανάπτυξης – αν ποτέ συμβεί – γίνεται μόνον όταν κάποιος αντιληφθεί την προσωπική του ευθύνη και την ελευθερία επιλογής που έχει στις καταστάσεις με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπος . Δυστυχώς πολλοί άνθρωποι θεωρούν τους άλλους υπεύθυνους για τη ζωή τους . Αυτό οδηγεί σε αδράνεια , οκνηρία , εφησυχασμό, μη παρέμβαση , απομόνωση και θάνατο .