Είχα διαβάσει κάποτε πως ένα καλό βιβλίο μας κάνει όλους μετανάστες. Μας παίρνει μακριά από τα σπίτια μας αλλά το σπουδαιότερο, μας βρίσκει σπίτια παντού.
Αυτό ακριβώς πετυχαίνει απόλυτα το βιβλίο «Άρια. Ο κόσμος από την αρχή», το τρίτο μέρος της τριλογίας που αφορά στον κοσμοπολιτισμό ως φαινόμενο που αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Ένα φαινόμενο το οποίο εγκαινιάστηκε με τις «Μέρες Αλεξάνδρειας», συνεχίστηκε με το «Φιλμ Νουάρ» και ολοκληρώνεται με την Άρια.
Η δράση του βιβλίου μεταφέρεται κυρίως στον ελλαδικό χώρο και μπροστά στον αναγνώστη ξεδιπλώνεται ο τρόπος με τον οποίο ο κοσμολιτισμός επηρέασε και επέδρασε πάνω στις ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν μετά τον Β’Παγκόσμιο πόλεμο και ειδικότερα τα πέτρινα χρόνια της περιόδου 1939-1944.
Ο πρωταγωνιστής είναι ένας νεαρός Έλληνας διπλωμάτης, ο Στέφανος Μαυροειδής, γόνος μιας μεγαλοαστικής οικογένειας από τη Σμύρνη, ο οποίος το 1939 επιστρέφει από το Λονδίνο όπου εργάζεται και διαμένει, στην Αθήνα με μια ειδική αποστολή, η οποία σχετίζεται με την ανεύρεση ενός εξαφανισμένου Βρετανού αρχαιολόγου, του Τζόναθαν Λόριμερ.
Η αποστολή αυτή τον φέρνει σ’επαφή με την Βρετανική αρχαιολογική κοινότητα στην Αθήνα και με το καρμικό του πεπρωμένο. Ο Στέφανος συναντά τον έρωτα της ζωής του στο πρόσωπο μιας Αγγλο-Γαλλίδας καλλονής αρχαιολόγου, της Ρόζμαρι Λεμπλάν, η οποία θα αποτελέσει το μοναδικό σταθερό σημείο αναφοράς του στα δύσκολα χρόνια του πολέμου.
Το κύριο ενδιαφέρον της λογοτεχνικής αφήγησης βρίσκεται όχι τόσο στην εμπεριστατωμένη και άρτια περιγραφή του περιβάλλοντος της Αθήνας, της Αλεξάνδρειας, του Καίρου και λιγότερο του Λονδίνου ή στην ιδιομορφία των γεγονότων, όσο στα αισθήματα και στις δομημένες φιλοσοφικές σκέψεις του αφηγητή-πρωταγωνιστή.
Η δεξιοτεχνία στη δομή της αφήγησης, προικισμένη με μια ανώτερη δύναμη πειστικότητας έχει τη στόφα της κλασικής λογοτεχνικής γραφής.
Η μυθιστορηματική πλοκή αδράχνει τον αναγνώστη με το πειστικό ξετύλιγμα των γεγονότων, επενδυμένο με τον μανδύα μιας ιστορίας μυστηρίου.
Η Άρια είναι ένα μυθιστόρημα ιδεών που δεν συζητιούνται απλώς από τους ήρωες αλλά ενσαρκώνονται από αυτούς σε τετοιο σημείο που τα προβλήματα και οι φιλοσοφικές αντιλήψεις δεν παρουσιάζονται ποτέ σαν κάτι αφηρημένο.
«Δεν βαριέσαι άμα χαθεί η εμπιστοσύνη στον ουρανό, όλα τ’άλλα λίγη σημασία έχουν». (σελ. 179)
«Η νιότη θα βρίσκει πάντα τον τρόπο να λοιδωρεί τον όλεθρο και τη συμφορά. Στο ίλαρο της πρόσωπο θα ανακαλύπτει κανείς πως καμιά τραγωδία δεν είναι το τέλος του κόσμου και πως πάντα θα μας δίνεται μια δεύτερη ευκαιρία.» (σελ 237)
«Πολλές φορές αισθάνομαι πως οι άνθρωποι μιλάμε δύο γλώσσες. Μία για να εκφράζουμε όσα αισθανόμαστε και μία για να καλύπτουμε τις αδικίες μας. Η λέξη νομιμότητα σίγουρα ανήκει στη δεύτερη κατηγορία» (σελ 311)
«Οι άνθρωποι φλερτάρουν με την ιδέα του θανάτου τους. Ξεχνούν μόνο ότι όπως όλα τα παιχνίδια έχει κι αυτό τους κανόνες του. Ή μπορεί να έχουν την ιδέα πως μπορεί να πεθαίνουν πολλές φορές. (σελ. 329)
«Οι άνθρωποι που αγαπάμε πιο πολύ είναι όσοι χάθηκαν για πάντα και το πάθος της απουσίας τους στην ψυχή μας δεν θεραπεύεται.» (σελ.382)
«Ο άντρας όσο μεγαλώνει γινεται σοφός σαν γυναίκα» (σελ.437)
Το έργο απαρτίζεται από πολλά επίπεδα και η ιδιαιτερότητα του βρίσκεται στην ενότητα και την αλληλεξάρτηση όλων των μερών του. Ο αναγνώστης καλείται να εξετάσει όλα τα επίπεδα ένα προς ένα ξεχωριστά για να καταλήξει στο τελικό συμπέρασμα πως όλες οι ενότητες του αποτελούν ένα αδιάσπαστο σύνολο.
Ο αναγνώστης έχει την αίσθηση ότι ο κεντρικός ήρωας βρίσκεται στο επίκεντρο ενός διαρκώς περιστρεφόμενου άξονα. Ο κόσμος γύρω του αλλάζει, μεταβάλλεται, τελειώνει και αναδομείται μέσα από τις στάχτες του και ο ίδιος τον παρατηρεί, τον αναλύει και τον φιλοσοφεί.
Στην Άρια ενώ φωτίζονται όλες οι πτυχές που οδήγησαν στον εμφύλιο, ο βασικός της ήρωας δεν παίρνει θέση στις εξελίξεις και παραμένει ένας ουδέτερος παρατηρητής.
Το μοναδικό σταθερό σημείο σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο που πεθαίνει με ολοένα και ταχύτερους ρυθμούς είναι ο μεγάλος και αδιαπραγμάτευτος έρωτας του Στέφανου για την Ρόζμαρι.
Ο έρωτας προηγείται της ιστορίας κι έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο μέσα στο βιβλίο. Ο έρωτας αυτός γίνεται ο κόσμος από την αρχή για τον Στέφανο, καθώς ανατρέπει πολλές από τις πεποιθήσεις και τις βεβαιότητες που έτρεφε καθόλη τη διάρκεια της ύπαρξης του και τον κάνει να αμφιβάλλει και να αναθεωρεί τα πάντα από την αρχή, θέτοντας νέες βάσεις.
«Παρατηρώντας τη σκέφτηκα πως ένα άνθρωπο τον ερωτευόμαστε όχι μία αλλά πολλές φορές. Στην πραγματικότητα, ανατροφοδοτούμε την αγάπη μας με κάθε ευκαιρία, γιατί ο έρωτας όπως όλα τα πράγματα στη ζωή, δεν είναι μία και μοναδική εμπειρία αλλά επαναλαμβάνεται χωρίς να το καταλάβουμε μέχρις ότου δεν μπορεί πλέον να επαναληφθεί» (σελ.302)
Η ένταση των ερωτικών σκηνών που αποδίδουν οι τολμηρές και αισθητικά υπέροχες περιγραφές θυμίζουν έντονα την διεισδυτική αποτύπωση του Lawrence στον «Εραστή της Λαίδης Τσάτερλι.
Εν κατακλείδι, θεωρώ ότι η Άρια είναι η πιο μεστή και δημιουργική στιγμή του συγγραφέα, ο οποίος με το έργο αυτό εγκαινιάζει ένα «νέο κόσμο λογοτεχνικής γραφής από την αρχή».
«Όταν αλλάζεις πόλη αλλάζεις μοίρα» και ο κόσμος ξεκινάει πάντα από την αρχή.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.
*Η κριτική δημοσιεύτηκε στις 12/1/2014 στην εφημερίδα “Εθνικός Κήρυκας” της Νέας Υόρκης.