Όταν λέω την αλήθεια, δεν το κάνω για να πείσω εκείνους που δεν την γνωρίζουν, αλλά για να υπερασπιστώ αυτούς που την γνωρίζουν.
William Blake, 1757-1827, Άγγλος ποιητής & ζωγράφος
Το να λες ψέματα είναι ένα υπέροχο πράγμα επειδή σε οδηγεί στην αλήθεια.
Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, 1821-1881, Ρώσος συγγραφέας
Το βασικό εργαλείο για τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας είναι η διαστρέβλωση των λέξεων. Αν μπορείς να ελέγξεις την έννοια των λέξεων, μπορείς να ελέγξεις τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν τις λέξεις.
Philip Dick, 1928-1982, Αμερικανός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας
Η έννοια του εθισμού, ή αλλιώς της εξάρτησης, σε διάφορα τρόφιμα, κυρίως σε αυτά που έχουν ζάχαρη ή στα προϊόντα των fast κυκλοφορεί από στόμα σε στόμα για αρκετό καιρό. Ας δούμε τι σημαίνει εξάρτηση σε κλινικό πλαίσιο. Η εξάρτηση υφίσταται από την παρουσία τριών τουλάχιστον από τα παρακάτω συμπτώματα:
- Έντονη επιθυμία χρήσης της ουσίας
- Ανάπτυξη ανοχής στη χρήση της ουσίας
- Παρουσία στερητικού συνδρόμου με τη μείωση ή τη διακοπή της χρήσης της ουσίας
- Ανάλωση σημαντικού χρόνου γύρω από τη συμπεριφορά χρήσης
- Εγκατάλειψη σημαντικών δραστηριοτήτων κοινωνικών, επαγγελματικών ή ψυχαγωγικών λόγω της χρήσης.
- Εμμονή στη χρήση της ουσίας, παρά το γεγονός ότι προκαλεί στο χρήστη σοβαρά σωματικά ή ψυχολογικά προβλήματα και δυσλειτουργίες σε κύριους τομείς της ζωής του.
Είναι ηλίου φαεινότερον πως ο περισσότερος κόσμος όταν χρησιμοποιεί την λέξη “εθισμός” δεν εννοεί τα παραπάνω, εννοεί πως κάτι του αρέσει πάρα πολύ. Ειδικά για το φαγητό, ίσως μία πιο δόκιμη λέξη θα ήταν αυτό που στη καθομιλουμένη λέμε “λαχτάρα” για φαγητό.
Όπως αναφέρει εδώ η ψυχίατρος Sally Staffel:
“Η λέξη εθισμός είναι πολύ κοντά στο να χάσει κάθε νόημα. Αν οι δικηγόροι μπορούν να κάνουν το fast food να φαίνεται πως προκαλεί εθισμό, και να στρέψουν την ευθύνη στα εστιατόρια, δεν θα είναι μακριά η μέρα που όσοι διαπράττουν μοιχεία θα ρίξουν το φταίξιμο στο Sports Illustrated, υποστηρίζοντας πως το τεύχος με τα μαγιό τους έβγαλε από το καλό δρόμο”.
Τι λένε τα δεδομένα;
Τα δεδομένα είναι ξεκάθαρα. Όπως αναλύουν οι ερευνητές στην έγκυρη επιστημονική εφημερίδα Nature Reviews Neuroscience:
“Υπάρχουν πολλές θεμελιώδεις αδυναμίες και ανακολουθίες στο μοντέλο του εθισμού στο φαγητό”. Μία άλλη εξαιρετικά ενδελεχής ανασκόπηση των επιστημονικών δεδομένων για το θέμα αυτό, δημοσιευμένη στην επιστημονική εφημερίδα Clinical Nutrition, καταλήγει και αυτή στο ίδιο συμπέρασμα.
Σύμφωνα με τον ψυχολόγο David Benton:
“Δεν υπάρχει καμία απόδειξη από ανθρώπινα δεδομένα πως η σακχαρόζη μπορεί να προκαλέσει σωματική εξάρτηση ή πως ο εθισμός στη ζάχαρη παίζει ρόλο στις διατροφικές διαταραχές.”
Άλλο ποντίκι, άλλο άνθρωπος
Η παράνοια με τον εθισμό στη ζάχαρη αναζωπυρώνεται από καιρό σε καιρό. Η τελευταία φορά ήταν όταν κάποιοι επιστήμονες αποφάσισαν να μελετήσουν την κατανάλωση Oreos σε ποντίκια, συγκρίνοντας την με την κοκαΐνη. H βιοχημεία ενός ποντικιού απέχει αρκετά από αυτή του ανθρώπου. Είτε μας αρέσει είτε όχι, οι μελέτες σε ποντίκια είναι πολύ μακριά από το ιδανικό μοντέλο μελέτης πάνω στο οποίο μπορούν να βγουν συμπεράσματα για την ανθρώπινη διατροφή.
Όπως ανέφερε ο Justin Wilston, αναλυτής ερευνών στο εξαιρετικό site Center of Consumer Freedom:
“Οι φοιτητές έχουν δίκιο όταν παρατηρούν πως όταν οι άνθρωποι, ή ακόμα και τα ποντίκια, απολαμβάνουν το φαγητό τους, οι εγκέφαλοί τους απελευθερώνουν ντοπαμίνη και άλλους νευροδιαβιβαστές που τους κάνουν να νιώθουν καλά. Αλλά τα Oreos, η μουσική, η έντονη άσκηση, το σεξ, – όλα τα πράγματα που μας “ανάβουν τον εγκέφαλο” με παρόμοιο τρόπο – δεν είναι ναρκωτικά ή φάρμακα. Δεν βλέπεις κανέναν να περιμένει να ανοίξει κάποιο περίπτερο ώστε να ταΐσει τον εθισμό΄που έχει με τις μπάρες Snickers.”
Όπως είπε χαρακτηριστικά ο Wilson:
“Πριν αρχίσουμε να χτυπάμε τους συναγερμούς και να τραβάμε τα Oreos από τα ράφια, είναι προτιμότερο να τονίσουμε πως αυτή η “έρευνα” είναι ουσιαστικά το μη δημοσιευμένο συμπέρασμα της έρευνας που ακόμα δεν έχει υποστεί έλεγχο από άλλους επιστήμονες για την ορθότητά της (το λεγόμενο peer review). Η παχυσαρκία είναι ένα σύνθετο ζήτημα που δεν θα λυθεί με το να παρουσιάζουμε τους υπέρβαρους σαν αδύναμα θύματα, που δεν μπορούν να διώξουν τις κακές τους συνήθειες. Οι Αμερικάνοι πάντα ήξεραν την διαφορά μεταξύ μίας μπανάνας και ενός χυμού μπανάνα”.
Πρόσφατες μελέτες που έχουν γίνει στην Αμερική δείχνουν πως η κατανάλωση ζάχαρης έχει μειωθεί κατά 3.5 % σε θερμίδες από το 2000. Παράλληλα έχει μειωθεί και η κατανάλωση αναψυκτικών που περιέχουν ζάχαρη.
Για να γράψω αυτό το άρθρο, ρώτησα την άποψή του για το θέμα τον Στάθη Βλάχο, συνάδερφό μου διαιτολόγο που τελειώνει το master του πάνω στην Νευροχημεία και στην Μοριακή Νευροβιολογία. Εδώ είναι αυτά που μου είπε:
“Η έννοια του εθισμού χρησιμοποιείται αρκετά καταχρηστικά (pun intended) στην καθημερινότητα, και σπάνια συμπίπτει με τον ορισμό που της έχει δώσει η επιστημονική κοινότητα (π.χ Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρία). Το γεγονός ότι η ζάχαρη ενεργοποιεί την απελευθέρωση ντοπαμίνης στα μονοπάτια ανταμοιβής δεν είναι επαρκής απόδειξη ότι είναι “εθιστική”, παρόλο που αν η ζάχαρη ήταν εθιστική θα απελευθερωνόταν ντοπαμίνη. Το σύστημα προσδοκίας – ανταμοιβής έχει τεραστια εξελικτική αξία και καλούς λόγους για να υπάρχει.
Η άποψη μου στο θέμα είναι ότι καθώς η συζήτηση για το αν υφίσταται διατροφικός εθισμός η όχι είναι ακόμα ανοικτή και τα επιστημονικά δεδομένα φαίνεται να μην επαρκούν για να αποδειχτεί ότι η ζάχαρη προκαλεί εξάρτηση, είναι πως θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα επιφυλακτικοί με τις εκάστοτε βαρύγδουπες δηλώσεις εντυπωσιασμού περί εθιστικής ζάχαρης. Προφανώς είναι πολύ πιο εύκολο να δαιμονοποιήσουμε μια ουσία (στη προκειμένη περίπτωση τη ζάχαρη) παρά να επιχειρήσουμε να κατανοήσουμε πολυπαραγοντικούς και πολυσύνθετους μηχανισμούς που θα μας δώσουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα του φαινομένου και τον προβλημάτων που προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε (διατροφικές διαταραχές, βουλιμία ,παχυσαρκία κλπ)”.
Μία εξαιρετική παρουσίαση πάνω στο θέμα του αν υπάρχουν εξαρτησιογόνα τρόφιμα:
Τι μπορείτε να κρατήσετε ως συμπέρασμα;
- Η χρήση της λέξης “εθισμός” είναι συνήθως μη επιστημονική και δεν λαμβάνει υπ’ όψιν τον ορισμό που βασίζεται σε επιστημονικά κριτήρια.
- Τα τρόφιμα δεν έχουν εξαρτησιογόνο δράση. Τα τσιγάρα έχουν.
- Η ζάχαρη είναι ένας υδατάνθρακας, και ανάλογα με τη ποσότητα που μπαίνει στο σώμα σας μπορεί να είναι χρήσιμη, ή βλαβερή σε μακροχρόνια βάση. Αυτό σε γενικές γραμμές ισχύει και για το νερό, ή για οποιαδήποτε ουσία μπαίνει στο σώμα σας.
- Το ότι μας αρέσει ένα γλυκό δεν σημαίνει πως είμαστε εθισμένοι σε αυτό. Αν σας αρέσει πολύ το σεξ, δεν είστε εθισμένοι στο σεξ, απλά σας αρέσει το σεξ. Αν σας αρέσουν πολύ τα γλυκά δεν είστε εθισμένοι, απλά σας αρέσουν πολύ τα γλυκά.
- Ένα φαγητό μπορεί να μας θυμίζει αγαπημένα μας πρόσωπα, ή την παιδική μας ηλικία. Το φαγητό έχει συναισθηματική αξία για πολλούς ανθρώπους, αυτό δεν σημαίνει ότι μπορεί να προκαλέσει εθισμό.
- Μπορείτε να χάσετε λίπος χωρίς να φοβάστε κανένα απολύτως φαγητό, τρώγοντας ζάχαρη και άλλους υδατάνθρακες, ακόμα και junk food σποραδικά.
- Με το να φοβάστε και να δαιμονοποιείτε κατηγορίες φαγητών στο μυαλό σας, το μόνο που καταφέρνετε είναι να τα κάνετε πιο επιθυμητά.
- Το να έχετε αγαπημένα φαγητά, μεταξύ των οποίων και γλυκά, είναι κάτι πολύ ανθρώπινο.
Συμπέρασμα
Σε οποιοδήποτε θέμα μελετάτε, προσέξτε την χρήση των λέξεων, είναι ο κώδικας που διαβάζουμε την πραγματικότητα. Ο περίφημος εθισμός στο φαγητό είναι στην ουσία ένας συνδυασμός αυτοδιάγνωσης χωρίς κανένα υπόβαθρο γνώσεων βιολογίας και διατροφολογίας, μέτριας προς βαριάς ηττοπάθειας και μετακίνησης της προσωπικής ευθύνης. Ούτε υφίσταται, ούτε βοηθά να πιστεύουμε ότι υφίσταται.
Διαβάστε επίσης
Εθισμός στο φαγητό ή λαχτάρα για φαγητό;
Ευχαριστίες στον ψυχολόγο Αργύρη Μπύρη, και στον Στάθη Βλάχο για την βοήθειά τους .
Πηγή: www.metavolismos.com
