“Ως ενσυναίσθηση ορίζεται η συναισθηματική ταύτιση με την ψυχική κατάσταση ενός άλλου ατόμου, και η κατανόηση της συμπεριφοράς και των κινήτρων του.” Έτσι λέει η Βικιπαιδεία και αυτό είναι καλό πράγμα, δεν είναι;
Όχι, δεν είναι.
Να είμαι σαφής. Είμαι υπέρ της ηθικής, της καλοσύνης. Η συμπόνοια, η αγάπη, οι καλοί γείτονες είναι ωραία πράγματα. Προσπαθώ να κάνω τον κόσμο καλύτερο. Απλά αν θες να κάνεις τον κόσμο καλύτερο, υπάρχουν πολλά διαθέσιμα εργαλεία καλύτερα από την εσυναίσθηση για να αποφασίσεις τι συγκεκριμένο πρέπει να κάνεις.
Η ενσυναίσθηση έγινε της μόδας τα τελευταία χρόνια σε σχέση με τις σχέσεις ζευγαριών. “Καλό παιδί ο Γιώργος, αλλά δεν έχει ενσυναίσθηση, δεν αφουγκράζεται τις ανάγκες μου, δεν μπορεί να μπει στην θέση μου και να με καταλάβει πραγματικά.” Μετά έγινε trend στους νέους γονείς. Αυτούς τους 40+ που κάνουν 1.2 παιδιά γεννημένα σε πισίνα και τα πάνε για παιδική γιόγκα ή δημιουργική ζωγραφική με βιολογικές μπογιές από Περουβιανά ορυκτά σε περιοχές ηθικά αναπτυσσόμενες από κοινόβιο που διαχειρίζονται δυο γκέι λάμα. Επιστημονικά μιλώντας υπάρχει σαφήνεια σε μερικές παθήσεις όπου οι άνθρωποι δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα κίνητρα και τα συναισθήματα των άλλων.
Αν σας μυρίζει πασάλλειμα, καλά το μυρίσατε. Πιάσανε την ενσυναίσθηση και την απλώσανε παντού. Στις εταιρείες οι μάνατζερ πρέπει να κάνουν όλο το γραφείο αγκαλιά δέκα λεπτά τη μέρα και να νιώθουν βαθιά την ανάγκη της διατροφικά ανεξέλεγκτης σεξουαλικά μπερδεμένης μονογονεικής οικογένειας της απίστευτα εκνευριστικής γραμματέως με τις βρωμερές αξύριστες μασχάλες της. Γιατί έτσι εκφράζει την αντίδρασή της στα πρότυπα της κοινωνίας μας. Επίσης έφαγε έξι πακέτα τσιπς με ξύδι βλέποντας Survivor χθες και κλαίγοντας που δεν έχει κοιλιακούς σαν εκείνους. Ενσυναίσθηση σου λέει, μην πεις το αυτονόητο.
Σε μεγάλο βαθμό η ενσυναίσθηση είναι έμφυτο ένστινκτο. Βλέπεις στον δρόμο έναν φτωχό και ταλαίπωρο και θέλεις να τον βοηθήσεις. Ακους ένα μωρό να κλαίει και θέλεις να το πάρεις αγκαλιά. Πονάμε κι εμείς όταν βλέπουμε τραύματα άλλων. Είναι λογικά ερεθίσματα για κοινωνικά θηλαστικά. Μερικοί αρέσκονται μέσω της τέχνης, των βιβλίων, του σινεμά ή άλλων μέσων να εξασκούν αυτά τα ρεφλέξ τους, να ταλαιπωρούνται. Είναι οι “ευαίσθητοι”…αφήνουν κενό για να το νιώσεις….βάζουν πολλές τελίτσες στα κείμενά τους…οι ευαίσθητοι….αυτονόητα αξιόλογο αυτό…
Όχι, δεν είναι. Καθόλου. Θα έλεγα μάλιστα ότι ποτέ δεν πρέπει η ενσυναίσθηση να είναι κριτήριο για τις αποφάσεις μας. Κυρίως επειδή η ενσυναίσθηση είναι ότι πιο υποκειμενικό και γεμάτο προκαταλήψεις. Βάζει το άτομο πάνω από το σύνολο. Ότι μας μοιάζει πάνω από ότι δεν μας μοιάζει. Αυτό που ξέρουμε πάνω από ότι δεν ξέρουμε. Η ενσυναίσθηση αγνοεί τα στατιστικά, αγνοεί τα στοιχεία, αγνοεί τη λογική. Ειδικά σε αποφάσεις που έχουν να κάνουν με πολιτική ή κοινωνικά σύνολα και ομάδες, αυτός είναι πολύ, πολύ, πολύ, πολύ κακός μπούσουλας.
Καλό πρόσφατο παράδειγμα η Κούνεβα. Η γυναίκα δέχθηκε μια φριχτή επίθεση. Μπορώ να προσπαθήσω να νιώσω τον πόνο της. Αλλά είναι λάθος να τις χαρίσω τεράστια ποσά χρημάτων ή να την κάνω βουλευτή. Είναι άδικο και κοινωνικά απαράδεκτο. Καλύτερα αυτά τα λεφτά και αυτή η προσπάθεια να κατευθυνθεί για οποιονδήποτε άνθρωπο δέχεται τέτοια επίθεση. Ή – αν είχατε πραγματικά ενσυναίσθηση – να στραφούμε στους λόγους που έκαναν έναν άνθρωπο να εκτελέσει τέτοια επίθεση και να βελτιώσουμε τις συνθήκες ζωής και εκείνου. Μόνο με το θύμα έχουμε ενσυναίσθηση; Για να μην ξαναγίνει επίθεση με οξύ τέτοιου τύπου χρειάζονται μακροπρόθεσμες αλλαγές, μικρές, σταδιακές και δύσκολες. Αλλά εσείς οι ευαίσθητοι με την ενσυναίσθηση, ρίξατε πυροσβεστικά ότι ρίξατε και όλα καλά.
Μόνο που δεν είναι.
Η ανικανότητα διαχωρισμού ανάμεσα στον εαυτό μας και τους άλλους είναι πρόβλημα. Το θαυμάζουμε στους καλιτέχνες που καταφέρνουν να εκφράσουν κάτι ασυνήθιστο και ενδιαφέρον, δίνουμε ψυχοφάρμακα στους μανιοκαταθλιπτικούς που παίρνουν επ’ώμου όλες τις πίκρες του κόσμου. Μερικοί γονείς καταλαβαίνουν το λάθος τους όταν βλέπουν ένα μικρό παιδί να κλαίει για το Αφρικανάκι με την τουμπανιασμένη κοιλιά, να χάνει τον ύπνο του επειδή το παράκαναν. Οι οικολογικές οργανώσεις ομοίως προβάλλουν το ένα, χαριτωμένο μοναχικό αρκουδάκι που θα πνιγεί στο κομμάτι από το παγόβουνο που λιώνει. Όλοι ξέρουμε μια γριά που φροντίζει τριάντα γάτες μανιωδώς. Γιατί περί μανίας πρόκειται. Κομπλεξικής ανάγκης να νιώσει καλά για τον εαυτό της μέσα από αυτή την υπερβολή. Πιθανώς ούτε στις γάτες κάνει καλό, ούτε στη γειτονιά, ούτε βέβαια στην ίδια.
Δεν είναι αξιοθαύμαστη η ενσυναίσθηση από μόνη της. Είναι ένα από τα πολλά διαθέσιμα εργαλεία. Δεν χρειάζομαι ενσυναίσθηση για να κάνω δωρεά στη Unicef, ούτε να κλάψω όταν δω παιδάκια να πεθαίνουν της πείνας. Μπορώ να το αξιολογήσω και λογικά και συναισθηματικά με ένα σωρό άλλους τρόπους και να καταλήξω να κάνω δωρεά. Και να είμαι ισορροπημένος και χαρούμενος ταυτόχρονα. Γιατί πολύ συχνά αυτοί οι “ευαίσθητοι” έχουν μια μόνιμη εξάντληση. Λογικό είναι αν παίρνουν προσωπικά όλα τα προβλήματα του σύμπαντος. Που να κοιμηθείς όταν σκέφτεσαι τα χελωνάκια που θα βγούνε από την άμμο και θα τα φάει ο γλάρος;
Σε διαπροσωπικό επίπεδο η ενσυναίσθηση μπορεί να είναι χρήσιμη. Εφόσον την ελέγχεις. Αν σε πετύχω στη μέση του δρόμου μετά από ατύχημα, συγχισμένο και τραυματισμένο, δεν θα σου κάνει καλό να μπω στο μυαλό σου. Πρέπει να είμαι το αντίθετο. Νηφάλιος, αποφασιστικός και ψύχραιμος. Αλλιώς θα μας πατήσει και τους δυο το επόμενο επερχόμενο όχημα ή θα πεθάνεις από αιμοραγία. Αν και εφόσον έρθω μαζί σου στο ασθενοφόρο, ίσως μπορώ να αφουγκραστώ τα συναισθήματά σου, να σου τα αναγνωρίσω, να σε κάνω να καταλάβεις τι πέρασες. Όταν αναρρώνεις μπορεί κάποια στιγμή να θέλεις να το συζητήσουμε γενικά ή ειδικά, να το ψάξουμε πως το νιώσαμε και πως επηρεαστήκαμε. Αλλά όχι εκείνη τη στιγμή. Δεν ήμουν βίαιος όταν σε άρπαξα από τον γιακά. Ήμουν γρήγορος. Τι έπαθες λέει; Τραύμα επειδή συναισθηματικά παραφορτώθηκες; Εμ, τουλάχιστον είσαι ζωντανός, deal with it!
Κλασσικό παράδειγμα βλαμμένης ψευτοενσυναίσθησης είναι ο φίλος που “πάντα μας στέκεται, πάντα μας ακούει, πάντα μας στηρίζει”. Όχι, δεν κάνει αυτό τον καλό φίλο. Εκτός αν σας αρέσουν οι ανισόρροπες σχέσεις. Είναι σαν αυτούς που πάντα το παρακάνουν με τα δώρα, κερνάνε όταν δεν είναι ανάγκη, στρεβλώνουν τον κόσμο μας και τελικά δεν επικοινωνούμε πραγματικά. Δεν θέλω έναν φίλο-θύμα-δωρητή ενέργειας. Ή και να τον θέλω, κακώς τον θέλω. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι έναν φίλο που ξέρει πότε και πόση απόσταση να έχει ανάμεσά μας. Πρέπει να είναι δίκαιος με εμένα αλλά και τους άλλους, κάπως να ισορροπούνε οι ανάγκες όλων μας. Σε κάθε σχέση ισχύει αυτό. Η ενσυναίσθηση είναι ένα ξεβράκωμα και υπάρχει λόγος που δεν κυκλοφορούμε διαρκώς γυμνοί.
Αν έπρεπε να συγκρίνω την ενσυναίσθηση με άλλο συναίσθημα, θα διάλεγα την οργή. Είναι κοινωνικά συναισθήματα, έχουν να κάνουν με άλλους ανθρώπους. Τα παρουσιάζουν και άλλα κοινωνικά θηλαστικά. Είναι κατεξοχήν συναισθήματα που σχετίζονται με την ηθική. Στην οργή συχνά αντιδρούμε έναντι της κακίας, της αδικίας ή άλλων ανισορροπιών που νιώθουμε. Στην ενσυναίσθηση κάνουμε κάτι παρόμοιο, απλά αυτόματα τοποθετούμε τον εαυτό μας στη θέση του “σωτήρα” ή του βοηθού/υποστηρικτή. Γιατί κατηγορούμε την οργή και δεχόμαστε την ενσυναίσθηση έτσι αβίαστα ως “καλό” πράγμα; Άλλωστε πολλοί ήρωες, σημαντικοί άνθρωποι έχουν γράψει Ιστορία οργισμένοι και αποφασισμένοι. (Συχνά κάνοντας κάτι βίαιο για το κοινό καλό.) Η οργή, εφόσον συνοδεύεται από εξυπνάδα, δικαιοσύνη και προμελέτη, μπορεί να κάνει θαύματα. Θα ήταν κακό να μην αντιδρούμε στην αδικία, να μην νιώθουμε οργή όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με αδικίες γύρω μας.
Έτσι και η ενσυναίσθηση. Από μόνη της δεν είναι “καλή”. Ίσα ίσα που αποδεδειγμένα έχουμε πιο στενή σχέση με όσους μας μοιάζουν και είναι κοντά μας. Η ενσυναίσθηση, καθότι ένστικτο, είναι συχνά απίστευτα ρατσιστική και επιλεκτική. Από μόνη της δεν είναι τίποτα. Είναι σαν να σας χαρίσω όραση με ακτίνες Χ. Μην τη χρησιμοποιείτε διαρκώς, μην την χρησιμοποιείτε αποκλειστικά. Μην την κάνετε σημαία, λάβαρο ή σύμβολο. Μην μας πρήζετε ότι ξέρετε καλύτερα. Όπως και με την οργή, συνδυάστε την με καλοσύνη, δικαιοσύνη, εξυπνάδα και άλλα χαρίσματα. Αν νομίζετε ότι έχετε ενσυναίσθηση βαλ’τε την σε μακροπρόθεσμη εφαρμογή και αξιολογήστε μακροπρόθεσμα και όσο μπορείτε πιο γενικά, σε όλο το κοινωνικό σύνολο, τις επιπτώσεις της χρήσης της. Δεν σας κάνει καλύτερους ανθρώπους αυτόματα, όπως πχ οι Χριστιανοί δεν είναι a priori καλύτεροι άνθρωποι απλά επειδή πιστεύουν στον Χριστό.
Αν έχετε ενσυναίσθηση, μην με αναγκάσετε να ξαναγράψω τέτοιο κατεβατό για να σας βάλω μυαλό. ; )
