Η Τζέσικα, η εξάχρονη κόρη ενός φίλου, θα περνούσε το βράδυ, για πρώτη φορά στη ζωή της, σε μια φίλη της, και δεν ήταν ακόμα σαφές ποια ήταν πιο ανα- συατωμένη από το γεγονός: η μητέρα ή η κόρη. Ενώ η μητέρα προσπαθούσε να μην αφήσει την Τζέσικα να καταλάβει την έντονη ανησυχία της, η υπερένταση της κορυφιοθηκε εκείνη τη νύχτα γύρω στα μεσάνυχτα, καθώς ετοιμαζόταν να πέσει για ύπνο και άκουσε το τηλέφωνο να χτυπάει. Παρατώντας την οδοντό- βουρτσά της, έτρεξε σαν τρελή στο τηλέφωνο. Η καρδιά της πήγαινε να σπάσει, καθώς φριχτές εικόνες της Τζέσικα σε κίνδυνο συνωστίζονταν στο μυαλό της.
Η μητέρα άρπαξε το ακουστικό και ούρλιαξε «Τζέσικα!» στο τηλέφωνο, αλλά το μόνο που άκουσε ήταν μια γυναικεία φωνή να λέει: «Αχ, νομίζω πως πήρα λάθος αριθμό…».
Σ’ αυτά τα λόγια η μητέρα συνήλθε και ρώτησε όσο μπορούσε πιο ήρεμα κι ευγενικά: «Τι αριθμό πήρατε;».
Ενώ η αμυγδαλή απασχολείται με την τροφοδότηση μιας αγχώδους, παρορμητικής αντίδρασης, ένα άλλο τμήμα του συγκινησιακού εγκεφάλου επιτρέπει μια πιο σοαστή και πιο ενδεδειγμένη αντίδραση. Το «κουμπί» του εγκεφάλου που ελαττίύνει τις διεγέρσεις της αμυγδαλής φαίνεται ότι βρίσκεται στην άλλη άκρη ενός ευρύτερου κυκλώματος προς το νεοφλοιό, στους προμετ(οπιαίους λοβούς, ακριβούς πίσω από το μέτωπο. Ο προμετωπιαίος φλοιός φαίνεται να λειτουργεί όταν κάποιος είναι τρομαγμένος ή οργισμένος, αλλά καταπνίγει ή ελέγχει το συναίσθημα, ώστε να μπορεί να αντιμετοοπίζει πιο αποτελεσματικά την κατάσταση που έχει μπροστά του, ή σε περίπτωση που μια δεύτερη εκτίμηση της κατάστασης απαιτεί μια εντελούς διαφορετική αντίδραση, όπως συνέβη με την ανήσυχη μητέρα στο τηλέφοονο. Αυτή η περιοχή του νεοφλοιού του εγκεφάλου ωθεί τις συναισθηματικές μας παρορμήσεις σε μια πιο αναλυτική ή πιο κατάλληλη αντίδραση, ρυθμίζοντας την αμυγδαλή και άλλες περιοχές του μεταιχμιακού συστήματος.
Υ. ο νικά, οι προμετο3πιαιες περιοχές κυβερνούν τις συναισθηματικές μας wr ίοάσεις από την προότη στιγμή. Θυμηθείτε ότι η μεγαλύτερη προβολή αισθη- : · : πληροφόρησης από το θάλαμο δεν πηγαίνει στην αμυγδαλή, αλλά στο «χ λοιό και στα πολλά κέντρα του, για να συλλάβει και να δώσει νόημα σε ό,τι Χανόμαστε. Αυτή η πληροφόρηση και η αντίδραση μας προς αυτήν συ-
– ‘ Ι: ται από τους προμετιοπιαίους λοβούς, έδρα προγραμματισμού και οργά- m*—: τι )ν πράξεών μας προς ένα στόχο, συμπεριλαμβανομένων και των συναι- mr, ιιτικών στόχων. Μέσα στο νεοφλοιό μια καταιγιστική σειρά κυκλωμάτων «tr γ ράφει και αναλύει εκείνη την πληροφορία, την κατανοεί και, διαμέσου
– r ποομετωπιαίων λοβών, ενορχηστρώνει μια αντίδραση. Αν στην πορεία ζγ –r ται μια συναισθηματική αντίδραση, οι προμετωπιαίοι λοβοί την υπαγο-
: ι ν. δουλεύοντας «χέρι-χέρι» με την αμυγδαλή και με άλλα κυκλώματα μέσα ■κ συγκινησιακό εγκέφαλο.
λιτή η προοδευτική κίνηση, η οποία επιτρέπει τη διάκριση των συναισθημα- -a . αντιδράσεων, είναι η σταθερή διάταξη, με τη σημαντική εξαίρεση των συ- Υ*.ir αιακών έκτακτων περιστατικοί. Όταν ένα συναίσθημα μας διεγείρει, μέ- tq -f χιλιοστά του δευτερολέπτου οι προμετωπιαίοι λοβοί υπαγορεύουν στη βά- ^ της αναλογίας κίνδυνος/όφελος μία ανάμεσα σε μυριάδες πιθανές αντιδρά- iii και βάζουν στοίχημα ότι μία από αυτές τις αντιδράσεις είναι η καλύτερη11. Γ»ί: τα αόα, οι αντιδράσεις αφορούν το πότε να επιτεθούν και πότε να το βάλουν
– πόδια. Όσο για εμάς τους ανθρώπους … πότε να επιτεθούμε, πότε να το βά- 1c* αε στα πόδια —αλλά και πότε να ηρεμούμε, πότε να πείθουμε, να ζητούμε
– . τάθεια, να υπεκφεύγουμε, να προκαλούμε ενοχές, να κλαψουρίζουμε, να : :οαμε τη μάσκα του σκληρού ή του αλαζόνα— και πάει λέγοντας, εξαντλώντας τ€ ρεπερτόριο των συναισθηματικο5ν μας αντιδράσεο^ν.
Η αντίδραχτη του νεοφλοιού είναι πιο αργή σε χρόνο απ’ ό,τι ο μηχανισμός ~ : πειρατείας», γιατί περιέχει περισσότερα κυκλώματα. Μπορεί επίσης να εί- ψ . πιο διακριτική και πιο συνετή, δεδομένου ότι περισσότερη σκέψη προηγεί- -του συναισθήματος. Όταν καταγράφουμε μια απόκλεια και θλιβόμαστε, όταν τ θουμε ευτυχισμένοι μετά από ένα θρίαμβο, ή όταν στοχαζόμαστε κάτι που > ποιος είπε ή έκανε και μετά θυμώνουμε ή πληγωνόμαστε, μπαίνει σε λειτουρ- • ι ο νεοφλοιός.
Όπως ακριβώς συμβαίνει και με την αμυγδαλή, εάν απουσίαζαν οι προμετω- •.αίοι λοβοί το μεγαλύτερο μέρος της συναισθηματικής ζωής μας θα χανόταν. Αν απουσιάζει η κατανόηση ότι κάτι αξίζει να τύχει μιας συναισθηματικής αντίδρασης, θα είναι πολύ φυσικό να μην υπάρξει τέτοια αντίδραση. Αυτό το ρόλο των προμετωπιαίων λοβών στα συναισθήματα υποψιάστηκαν οι νευροψυχολό- γοι, ήδη από τη δεκαετία του 1940, από τα αποτελέσματα εκείνης της σχεδόν απελπισμένης -και θλιβερά άστοχης – χειρουργικής «θεραπείας» των ψυχικών διαταραχών: της προμετωπιαίας λοβοτομής, η οποία (συχνά άτσαλα) απομάκρυνε ένα μέρος τοον πρόσθιων λοβών, με άλλα λόγια έκοβε τις νευρικές ίνες ανάμεσα στον προμετωπιαίο φλοιό και στον κατώτερο εγκέφαλο. Εκείνη την εποχή, καθώς δεν υπήρχε ακόμα οποιαδήποτε αποτελεσματική φαρμακευτική αγωγή για τις ψυχικές παθήσεις, η λοβοτομή χαιρετίστηκε ως η απάντηση στις σοβαρές διαταραχές του συναισθήματος. Έκοψε τους δεσμούς ανάμεσα στους προμετω- πιαίους λοβούς και τον υπόλοιπο εγκέφαλο, κι έτσι «ελάφρο)σε» τη δυστυχία του ασθενούς. Δυστυχώς, το τραγικό ήταν ότι μαζί με τη δυστυχία χανόταν και η συναισθηματική ζωή των περισσότερων ασθενούν. Το βασικό κύκλωμα είχε καταστραφεί.
Οι συγκινησιακές πειρατείες πιθανώς σχετίζονται με δύο δυναμικές: τη διέγερση της αμυγδαλής και την αποτυχία ενεργοποίησης το)ν διεργασιών του νεοφλοιού που συνήθως διατηρούν τη συναισθηματική ισορροπία -ή την επιστράτευση των ζωνών του νεοφλοιού στην υπηρεσία μιας συναισθηματικής έκτακτης ανάγκης12. Τις στιγμές αυτές ο λογικός νους καταπνίγεται από τον συγκινησιακό. Ένας τρόπος με τον οποίο ο προμετωπιαίος φλοιός ενεργεί ως αποτελεσματικός «χειριστής» του συναισθήματος -ζυγιάζοντας τις αντιδράσεις πριν από τη δράση- είναι με το να μειώνει τα σήματα ενεργοποίησης που στέλνονται από την αμυγδαλή και τα άλλα κέντρα του μεταιχμιακού συστήματος. Θυμίζει τον πατέρα που εμποδίζει το παρορμητικό παιδί του να τον τραβολογάει, και του υποδεικνύει να ζητάει ευγενικά αυτό που θέλει (ή να μάθει να περιμένει)13.
Το κλειδί για την αποενεργοποίηση των καταθλιπτικο5ν συναισθημάτων φαίνεται ότι είναι ο αριστερός προμετο^πιαίος λοβός. Οι νευροψυχολόγοι που μελετούν τη διάθεση ασθενούν με βλάβες σε σημεία των μετο^πιαίων λοβών προσδιόρισαν ότι μια από τις λειτουργίες του αριστερού μετωπιαίου λοβού είναι να δρα ως «νευρο-θερμοστάτης», ρυθμίζοντας τα δυσάρεστα συναισθήματα. Οι δεξιοί προμετωπιαίοι λοβοί είναι έδρα αρνητικών συναισθημάτων όπ(ος ο φόβος ή η επιθετικότητα, ενο) οι αριστεροί λοβοί διατηρούν τον έλεγχο αυτών των συναισθημάτων, πιθανούς παρεμποδίζοντας το δεξιό λοβό14. Σε μια ομάδα ασθενούν με εγκεφαλικό επεισόδιο, για παράδειγμα, αυτοί που είχαν βλάβη στον αριστερό προμετο^πιαίο φλοιό ήταν επιρρεπείς σε καταστροφικές σκέψεις και σε φοβίες. Αυτοί με βλάβες στον δεξιό ήταν «αδικαιολόγητα πρόσχαροι». Κατά τη διάρκεια των νευροψυχολογικατν εξετάσεων αστειεύονταν και ήταν τόσο χαλαροί
an ν ε τον; ένοιαζε καν αν θα τα πήγαιναν καλά ή όχι15. Κι ύστερα υπήρχε και ? — >ση του ευτυχισμένου συζύγου: ενός άνδρα του οποίου ο δεξιός προμε- WCT- λοβός είχε μερικά αφαιρεθεί με χειρουργική επέμβαση, λόγω μιας ■κ zcj.ικής δυσλειτουργίας. Η γυναίκα του ανέφερε στους γιατρούς ότι ο σύ- της μετά την επέμβαση υπέστη μια δραματική αλλαγή προσωπικότητας, jam r/ινε πολύ λιγότερο ευερέθιστος και πιο τρυφερός, κάτι που εκείνη επιβε- Sclj νε με πολλή χαρά16.
Με λίγα λόγια, φαίνεται ότι ο αριστερός προμετωπιαίος λοβός είναι μέρος ϋό; · ξ νρωνικού κυκλο5ματος που μπορεί να αποκλείσει ή, έστοο, να ελαττώσει οχεΝόν τις πιο ισχυρές αρνητικές εκρήξεις του συναισθήματος. Αν η αμυγδαλή 3 j τονργεί συχνά ως πηγή ερεθισμού σε καταστάσεις επείγουσας ανάγκης, ο ~-ρος προμετωπιαίος λοβός φαίνεται ότι αποτελεί μέρος του μηχανισμού «C– ενεργοποίησης» του εγκεφάλου για τα διαταρακτικά συναισθήματα: η αμυ- Mj|«λή υποδεικνύει, ο προμετωπιαίος λοβός ρυθμίζει. Αυτές οι προμετωπιαίες- «εταιχμιακές διασυνδέσεις είναι κρίσιμες στη διανοητική ζωή πέρα από το Ι^ιραονισμένο συναίσθημα. Είναι ουσιαστικές στο να μας οδηγήσουν στις απο- ε “£που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία στη ζωή μας.