“Δεν ξέρω πια τι να πιστέψω…”
“Δεν αντέχω να βλέπω τηλεόραση.”
“Μετά από μισή ώρα στο Facebook θέλω να κόψω τις φλέβες μου…”
Συνηθισμένες πλέον εκφράσεις καθημερινότητας. Ένας ένας, ακόμα και ο πιο αισιόδοξος Έλληνας υποκύπτει στην κατάθλιψη. Αυτό γίνεται σε μεγάλο βαθμό γιατί ο εγκέφαλός μας χάνει άλλα σημεία αναφοράς. Ο τρόπος που κατανοούσαμε ότι λειτουργούσαν τα πράγματα προφανώς δεν ισχύει. Δεν έχουμε πληροφορίες για κάποιο νέο σύστημα που να λειτουργεί. Οπότε είμαστε έτοιμοι να πέσουμε στην παγίδα της θεωρίας συνωμοσίας.
Η θεωρία συνωμοσίας είναι σοβαρή ένδειξη προβλήματος στο λογικό κύκλωμα του εγκεφάλου μας. Ιδού μερικά συμπτώματα:
0. Ο κόσμος χωρίζεται σε τρεις ομάδες. Αυτοί που έστησαν την συνωμοσία (πλούσιοι, τράπεζες, κυβερνήσεις, Σιών, εξωγήινοι), οι λίγοι που ξέρουν την αλήθεια και όλοι οι υπόλοιποι που είναι ανόητοι.
1. Ποιος κερδίζει από αυτό το γεγονός; Όταν έπεσαν τα αεροπλάνα στους δίδυμους πύργους κάποιοι κέρδισαν στο χρηματιστήριο. Βέβαια ότι δραματικό γεγονός και να γίνει κάποιοι κερδίζουν στο χρηματιστήριο! Δεν είναι απόδειξη, είναι πιθανή ένδειξη.
2. Συνηθισμένη τακτική είναι να βρούμε τα προβλήματα σε άλλες θεωρίες. Επειδή αυτή η θεωρία έχει κενά άρα ισχύει η δικιά μου. Προφανώς όμως δεν πάει έτσι! Παρομοίως όσο και αν τους καταρρίψεις επιμέρους επιχειρήματα, απλά αγνοούν το γεγονός και ανακαλύπτουν άλλα προς απόδειξη.
3. Για να μπούμε στο απυρόβλητο από κριτική, όταν υποστηρίζουμε μια θεωρία συνωμοσίας, συχνά υποστηρίζουμε ότι υπάρχει και επικοινωνιακή συνωμοσία. “Αυτές τις αλήθειες δεν τις βγάζουν τα ΜΜΕ…” Αυτό δεν σημαίνει ότι τα ΜΜΕ δεν έχουν επιλεκτική ατζέντα. Απλά δεν αποδεικνύει κάτι.
4. Όσοι έχουν οργανώσει την συνωμοσία από την μια είναι απίστευτα πλούσιοι και ισχυροί, αλλά από την άλλη συχνά κάνουν παιδαριώδη λάθη για κάποιο λόγο.
5. Ότι στοιχεία λείπουν από την θεωρία (για να στέκει λογικά) “τα έχουν εξαφανίσει” και όταν δούνε στην κουβέντα ότι δεν πολυστέκει λογικά σου λένε “καλά, απόδειξέ μου εσύ ότι δεν ισχύει” (αντί να ψάξουν οι ίδιοι να αποδείξουν ότι ισχύει).
Βέβαια οι υποστηρικτές θεωριών συνωμοσίας φανατίζονται. Ζούμε σε μια εποχή που δεν νιώθουμε ότι ελέγχουμε την ζωή μας και θα θέλαμε πολύ να ξέρουμε κάτι με σιγουριά. Οπότε το κατασκευάζουμε! Και το κάνουμε με απλή επιλεκτική παρατήρηση. Κάθε μέρα αγνοούμε ότι δεν ταιριάζει με την θεωρία συνωμοσίας μας και επικεντρωνόμαστε σε όσα νομίζουμε ότι ταιριάζουν. Το διαδίκτυο βοηθάει πολύ σε αυτό αφού παρέχει πληθώρα πληροφοριών και ευκαιρίες να αλληλοϋποστηριχτούμε με αντίστοιχα τρελαμένους ανθρώπους από άλλα σημεία του πλανήτη.
Με ψυχολογικούς όρους, αν έχετε αρχίσει να πιστεύετε μια θεωρία συνωμοσίας:
1. “Παρειδωλία ονομάζεται το ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο ένα δυσδιάκριτο ή ασαφές εξωτερικό ερέθισμα εκλαμβάνεται εσφαλμένα ως ευκρινές και πλήρως αναγνωρίσιμο.” Έτσι και αυτοί οι θιασώτες της Νέας Τάξης Πραγμάτων (όποια κι αν είναι αυτή κατά καιρούς) βλέπουν κρυμμένο νόημα εκεί που δεν υπάρχει.
2. Το κομμάτι του εγκεφάλου μας που ψάχνει για σχήματα μέσα στον θόρυβο των ερεθισμάτων συνήθως το ελέγχει άλλο κέντρο που το συγκρίνει με την πραγματικότητα. Στις χειρότερες περιπτώσεις (πχ σχιζοφρένεια) αυτός ο έλεγχος δεν γίνεται.
3. Confirmation bias. Χτίζουν ένα κλειστό κύκλωμα. Έκανε κάτι σωστό η κυβέρνηση; Για ξεκάρφωμα είναι! Έκανε κάτι λάθος; Σας τα έλεγα εγώ! Προφανώς όταν στήσεις έτσι την παρτίδα, αποκλείεται ποτέ να αλλάξεις γνώμη.
4. Fundamental attribution error. Οι θιασώτες θεωριών συνωμοσίας έχουν την τάση να πιστεύουν ότι όλα γίνονται επίτηδες. Αποκλείεται να είχε πραγματικά πρόβλημα το μάτι του πρωθυπουργού μας. Αποκλείεται να σκόνταψε η αθλήτρια στον αγώνα μετ’εμποδίων….όλα είναι μέρος της συνωμοσίας. Επιπλέον επιλεκτικά κάνουν τους πιο απλοϊκούς ειρμούς, σαν να είναι λογικοί. Κανείς δεν ξέρει πως θα έπρεπε να είναι το βίντεο ενός αεροπλάνου όταν τρακαράει σε ένα τεράστιο κτίριο γιατί δεν το έχει ξαναδεί! Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έγινε ή ότι ήταν μοντάζ!
Παρομοίως ποτέ άλλοτε μια οικονομική οντότητα όπως η Ευρωζώνη δεν έχει ξαναβρεθεί μπροστά σε τέτοια οικονομική κρίση. Οι θιασώτες των συνωμοσιών στην ανάγκη απλώνουν περισσότερο το δίχτυ. Αρχίζουν από τις τράπεζες, μετά τις ΗΠΑ, πιάνουν και Κίνα, μετά όλες τις πολυεθνικές και αν τους πιέσεις μπορεί να φτάσουν να εμπλέξουν και εξωγήινους. Η αντίρρησή μου δεν είναι ότι κάποια από αυτά δεν ισχύουν αλλά ότι η μεθοδολογία είναι παράλογη. Δηλαδή δεν ακολουθεί την επαγωγική λογική με την οποία μπορεί να καταλήξουμε να καταλάβουμε πραγματικά τον κόσμο. Πόσο μάλλον να καταλήξουμε τι πρέπει να κάνουμε.
Θεωρητικά, τέτοιου είδους σκέψης, σε κάποιους τομείς της ζωής μας θα μπορούσαμε να κάνουμε όλοι. Είναι ωραίο να νιώθεις ότι μόνο εσύ ξέρεις την αλήθεια και πρέπει να φωτίσεις όλους τους άλλους… Αλλά στην Ελλάδα του 2012 είναι πλέον επικίνδυνο. Και πρακτικά μας διχάζει. Αν δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε στα στοιχεία, τα αξιώματα και το ζητούμενο μιας κουβέντας, πως θα προχωρήσουμε;
(O ειρμός μου συνεχίζεται ως προς τον ρόλο του ηγέτη σε αυτή την εποχή της πληροφορίας εδώ.)
Comments are closed.