Το φαινόμενο placebo είναι κάτι το οποίο συχνά επικαλούνται οι απανταχού τσαρλατάνοι όταν ξεμένουν από λογικά επιχειρήματα. Ξεκινάει από αυτό που όλοι θα θέλαμε να πιστεύουμε, δηλαδή ότι “όλα είναι στο μυαλό μας”. Αν το θέλεις κάτι πολύ….Κοέλιο και λοιπά και λοιπά. Μπορείς να περπατήσεις στο νερό, να αιωρείσαι, να αλλάξεις τον κόσμο.
περιπτώσεις αναμένουμε εξελίξεις αιώνες τώρα. Αλλά εγώ θέλω να δούμε θετικά μερικά πρόσφατα ελπιδοφόρα πρακτικά πράγματα για να κατανοήσουμε γιατί ο όρος placebo είναι σχεδόν άχρηστος τελικά.
Το πρόγραμμα Snow World βάζει ανθρώπους (κυρίως στρατιώτες) με σοβαρά εγκαύματα, να παίζουν σε Virtual Reality ένα παιχνίδι όπου πετάνε χιονόμπαλες σε χιονάνθρωπους μέσα σε ένα χιονισμένο τοπίο κατά την διάρκεια των φρικτά επώδυνων θεραπειών τους. Τους κρατάει πιο ήρεμους και δέχονται πιο εύκολα τις διαδικασίες. Είναι placebo; Όχι βέβαια. Παρόμοια αποτελέσματα έχουν και μικρά παιδιά όταν τους κάνουν εμβόλια αν βλέπουν κινούμενα σχέδια.
Λες ότι έχεις πονοκέφαλο. Σου δίνω ένα χάπι που δεν έχει τίποτα. Σου περνάει ο πονοκέφαλος. Είναι placebo; Εξαρτάται. Πάντα περνάει έτσι; Αν σου προτείνω κάτι άλλο, περνάει εξίσου συχνά; Αν πιείς νερό (πολλοί πονοκέφαλοι είναι από αφυδάτωση) ή αν σου κάνω πέντε λεπτά αγκαλιά; Δυστυχώς οι άνθρωποι δεν είμαστε σχεδιασμένοι να κρίνουμε στατιστικά. Οπότε θυμόμαστε το ένα τρανταχτό παράδειγμα που μας συμφέρει συνήθως και αγνοούμε τα υπόλοιπα.
Η προσέγγιση στο πιο πάνω παράδειγμα είναι επιστημονική. Το πρόγραμμα Comfort Talk μετράει και δοκιμάζει διαφορετικές ατάκες πριν σου κάνουν εμβόλιο. Ξέρουν πλέον ότι μπορεί να έχει μεγάλη διαφορά αν σου πούνε “τώρα μπορεί να πονέσεις λίγο” ή αν χρησιμοποιήσουν άλλες φράσεις. Αν κατά την διάρκεια του τοκετού σε συνοδεύει κάποιος, έχει πολύ μικρότερες πιθανότητες να καταλήξεις σε καισαρική. Είναι όλα αυτά placebo? Προφανώς όχι. Ούτε τα προγράμματα κοινωνικής υποστήριξης που αποδεδειγμένα επηρεάζουν και τη συχνότητα παρουσίασης κάποιων παθήσεων σε ομάδες πληθυσμών. Η επαφή ηλικιωμένων με νέους έχει πιθανώς θετικά αποτελέσματα στους γέρους. Χαίρω πολύ. Πρέπει να το βαφτίσουμε placebo;
Να είμαστε απόλυτα σαφείς: δεν υπάρχει κανένα (μηδέν, ποτέ, καθόλου) παράδειγμα περίπτωσης όπου αποτελέσματα έρευνας στο placebo έδειξαν κάτι που να αντιβαίνει τους νόμους της φυσικής όπως τους γνωρίζουμε. Ένα καλό παράδειγμα είναι οι έρευνες που γίνονται στον τρόπο παρουσίασης μιας θεραπείας ώστε να βελτιστοποιείται η δόση δραστικού συστατικού. Και εδώ είναι “ενθαρρυντικά” αλλά “πρώιμα” τα αποτελέσματα. Λέγεται “placebo controlled dose reduction” και είναι μια επιστημονική προσέγγιση να δούμε μήπως μπορούμε να μειώσουμε την δόση φαρμάκων με άσχημες παρενέργειες, χρησιμοποιώντας κλασσικές ψυχολογικές μεθόδους αυθυποβολής.
Σε άλλα μικροπράγματα βέβαια όλοι ξέρουμε κάθε μέρα ότι η διάθεσή μας επηρεάζει την απόδοσή μας. Ποδηλάτες που πήραν νεράκι το οποίο νόμιζαν ότι είχε “μαγικό” τονωτικό, πήγαν πιο γρήγορα από ότι τις μέρες που δεν το πήραν. Γιατροί που νόμιζαν ότι είχαν χορηγήσει παυσίπονο πριν από μικροχειρουργείο 
προκάλεσαν λιγότερο πόνο αν και δεν είχαν χορηγήσει τίποτα ουσιαστικά. Αυτά όμως δεν είναι placebo. Είναι απλά αντιδράσεις ανθρώπων τις οποίες μελετάνε άλλοι κλάδοι όπως η ψυχιατρική, νευρολογία κλπ κλπ.
Το πιο χρήσιμο πράγμα με την όλη παραφιλολογία περί placebo είναι κατά την γνώμη μου το γεγονός ότι βάζει πάλι σε πρώτο πλάνο τον άνθρωπο, την ανθρώπινη επαφή γιατρού-ασθενούς και τον πόνο σαν μεταφυσική αγωνία με πολλές διαφορετικές όψεις. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να δεχτούμε τις αρλούμπες του κάθε τσαρλατάνου βέβαια.
