Με την γνωστή μου ευθύτητα (έτσι το λέω εγώ) κατάφερα να θίξω έναν κριτικό κινηματογράφου χθες . Αν είστε κουτσομπόληδες, μπορείτε να δείτε την στιχομυθία εδώ. Δεν έχει και μεγάλη σημασία η αφορμή, γιατί το θέμα της κριτικής ταινιών, μουσικής και θεάτρου με έχει απασχολήσει πολύ.
Καταρχάς νιώθω ριγμένος. Στο εξωτερικό έχουν πολλές εναλλακτικές στο θέμα της κριτικής. Ευτυχώς ξέρω Αγγλικά, οπότε με μια γρήγορη ανάγνωση 5-6 γνωστών πηγών (imdb, roger egbert, guardian, new york times κλπ) βγάζω μια καλή περίληψη αν θα μου αρέσει. Αλλά δεν είναι αυτό το πρόβλημά μου. Ας πάρουμε την κριτική κινηματογράφου για να γίνω πιο συγκεκριμένος.
Ποιος μου τα λέει όλα αυτά; πχ αν κάποιος γράφει για μιούζικαλ, θέλω να ξέρω αν του αρέσει το είδος, ποιες ταινίες του είδους του άρεσαν και άλλα βασικά στοιχεία. Ίσως φταίνε οι σπουδές μου στην ανθρωπολογία. Πάντα βγάζουμε φόρα παρτίδα τα δικά μας άπλυτα, την δική μας θέση, γιατί αλλιώς δεν βγάζει νόημα στον αέρα “αντικειμενικά” ότι κι αν γράψουμε. Πολλοί κριτικοί υποθέτουν ότι ξέρουμε όλη τους την βιβλιογραφία. Δεν την ξέρουμε. Κάνε μας μια περίληψη. “Δεν μου αρέσουν τα έργα επιστημονικής φαντασίας, αλλά το Star Wars πάντα το είχα μια αγάπη….” Μετά θα καταλάβω την κριτική σου στο καινούργιο καλύτερα.
Γιατί μου τα λέει όλα αυτά; Δεν εννοώ αν τα παίρνει από τις εταιρείες. (Που γίνεται προφανώς μερικές φορές αλλά δεν με απασχολεί εδώ.) Μερικοί κριτικοί δείχνουν σα να θέλουν να μας κάνουν να πάμε σινεμά ντε και καλά. Δεν πάει έτσι. Ένας λογικός στόχος για μια κριτική είναι να πάει στο σινεμά αυτός/ή που ταιριάζει με το έργο. Ή τουλάχιστον να πάει προετοιμασμένος για αυτό που θα αντιμετωπίσει. Εφόσον ψάχνω πληροφορίες και διαβάζω την κριτική, δεν πάω για Kinder έκπληξη. Οπότε η κριτική πρέπει να βοηθήσει να βρούμε τους άξονες στους οποίους θα ταιριάξουμε ή όχι με μια ταινία. Ο σνομπισμός δε πολλών κριτικών είναι ότι μόνο στο σινεμά βλέπουμε έργα. Helloooo? 2016 μάγκες, τα media είναι πολύ, πολύ πιο πολύπλοκα.
Είσαι σοβαρός; Προφανώς, ειδικά με το διαδίκτυο, όσοι γράφουν κριτική, πάνε για κλικ ή για να γεμίσουν κενά. Αν το παίζω geek τρελαμένος με scifi θα γράφω για τα κρυφά μηνύματα και αστεία που καταλάβαμε μόνο εμείς. Αν είμαι αντιδραστικός θα θάψω το έργο που όλοι εκθειάζουν. Όλοι έχουν τον ρόλο τους και δεν είναι απαραίτητο να είναι σαφές και στον αναγνώστη. Μπορεί κάποιος να γράφει για φιγούρα ή για να ρίχνει γκόμενες. (Οι κριτικοί είναι κυρίως λευκοί και άντρες.) Προφανώς, αν δεν είναι γνωστός κριτικός κινηματογράφου όποιος γράφει, την άποψή του γράφει, όπως θα την έλεγε στην παρέα του στο καφενείο. Και δικαίωμά του, ελεύθερη δημοκρατική χώρα είμαστε. Εξίσου όσοι το παίζουν σοβαροί κριτικοί κινηματογράφου είναι δέσμιοι των δικών τους προκαταλήψεων και περιορισμών. Δεν μπορούν να γράψουν απλά “δεν ασχολήθηκα, δεν μου αρέσουν τέτοια έργα” εξού και πολλές εργάρες με τις οποίες περνάμε καλά όλοι μας παίρνουν 2 και 3 αστεράκια (στα 5 ή τα 10) ενώ εμείς τις έχουμε για Βίβλο.
Δεν μας νοιάζουν όλους οι λεπτομέρειες. Και δικαίωμά μας. Εσύ μπορεί να έφτασες σε πολλαπλό οργασμό με την διεύθυνση φωτογραφίας. Εγώ εκείνη την ώρα επειδή αργούσε να της βγάλει το πουκάμισο θεώρησα καλή φάση να τσεκάρω το κινητό μου. Εσύ “τρελάθηκες” με την κρυφή αναφορά στην ιστορία της Πρωσίας των δεκατοένατο αιώνα καθώς ταυτόχρονα ο σκηνοθέτης έκανε κάδρο με ειρωνική παραπομπή στον Γερμανικό ρεαλισμό των αρχών του αιώνα. Εγώ μόλις έκλασα. Το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο σε ταινίες όπως καλή ώρα το LalaLand όπου το Hollywood αυτοικανοποιείται με αναφορές στον εαυτό του. Αν είστε από αυτούς που έχασαν τον ύπνο τους με Μπραντζελίνα και άλλες διασημότητες, αν ξυπνάτε με το Hello, ε, μπράβο σας, καλά κάνετε και να πηγαίνετε να τα βλέπετε όλα αυτά και να τα εκτιμάτε. Εξίσου μπορεί εγώ να ευχαριστηθώ ένα ψαγμένο έργο περί ορειβασίας με προσοχή στις λεπτομέρειες ή ο φίλος μου ο Δημήτρης που τα ξέρει τα στρατιωτικά να πει “μπράβο” σε ταινία που έχει σωστές όλες τις στολές εποχής. Αλλά η κριτική δεν είναι μονομπλόκ, δεν μπορεί να είναι.
Αστεράκια, περιλήψεις, σύνοψη, συμπεράσματα. Αν έχει θάρρος μια κριτική, δεν φοβάται να τα χρησιμοποιήσει. Δεν κρύβεται πίσω από μεγάλες προτάσεις και κοσμητικά επίθετα. Έχει συνέπεια και συνέχεια και σε βάθος χρόνου τσεκάρει τις βαθμολογίες του για να καταλάβουμε πως τις εννοούσε. Έγραφε κάποτε ο διδάκτωρ του είδους: “I often practice a generic approach to film criticism, in which the starting point for a review is the question of what a movie sets out to 
achieve. “The Longest Yard” more or less achieves what most of the people attending it will expect. Most of its audiences will be satisfied enough when they leave the theater, although few will feel compelled to rent it on video to share with their friends. So, yes, it’s a fair example of what it is.
I would however be filled with remorse if I did not urge you to consider the underlying melancholy of this review and seek out a movie you could have an interesting conversation about. I have just come from 12 days at Cannes during which several times each day I was reminded that movies can enrich our lives, instead of just helping us get through them.”
Πως, πόσο και πότε το είδε; Έχει σημασία. Πολλοί κριτικοί πλέον βλέπουν τις ταινίες από torrent και έχουν έτοιμο το κείμενο, απλά πατάνε “δημοσίευση” μετά την επίσημη πρεμιέρα στον αγώνα να βγούνε πρώτοι στο κοινό. Δηλαδή οι ίδιοι που μας το παίζουν αγνοί σινεφίλ και τονίζουν την μαγεία της μεγάλης οθόνης, σχημάτισαν άποψη με ένα laptop αγκαλιά στο κρεβάτι ίσως και πηδώντας στα γρήγορα τις βαρετές σκηνές (όπως κάνουμε όλοι μερικές φορές, έλα παραδεχτείτε το). Αν σε κέρασαν να πας στο Μονακό για την πρεμιέρα ή σε τάισαν χαβιάρι, πρέπει να το ξέρουμε. Αν έχεις μετοχές στην εταιρεία διανομής ομοίως. Αν είδες 2 φορές την ταινία (αντικειμενικά σωστή προσέγγιση για μια ολοκληρωμένη κριτική) επίσης κάνει διαφορά.
Αν κουραστήκατε σε αυτό το σημείο, σκεφτείτε ότι έχω άλλες δυο ντουζίνες παράγοντες που επηρεάζουν την κριτική και την κατανόησή της. Εξού και πλέον στην εποχή του internet οι κριτικοί και οι κριτικές έχουν μείνει στο περιθώριο. Σαφώς και εμπιστεύομαι περισσότερο τους προηγμένους αλγόριθμους από τους κομπλεξικούς μουστακοφόρους κουλτουριάρηδες. Με μια ματιά στο imdb ξέρω όσα δεν θα καταλάβω ούτε μετά από πέντε λεπτά λογοδιάρροια του τύπου στην τηλεόραση. Αναλύει χιλιάδες παράγοντες, βρίσκει συσχετισμούς. Το jinni.com (τώρα ενσωματώθηκε σε άλλη εταιρεία δυστυχώς) ήξερε ταινίες που δεν φανταζόταν κανένας κριτικός κινηματογράφου και ήξερε ότι θα μου αρέσουν. Δεν μπορείς να νικήσεις την δύναμη των τεράστιων βάσεων δεδομένων και εκατομμύρια χρηστών ανά τον κόσμο σε συνδυασμό με τεχνητή νοημοσύνη. Του έλεγα “απόψε θέλω ένα χαζοχαρούμενο να χαλαρώσω” και έβρισκε. “Κάτι περίεργο και κουλτουριάρικο για να σκέφτομαι όλη την εβδομάδα” κοκ. Ούτε κολλητοί μου φίλοι δεν ξέρουν τόσο καλά τις ταινίες ή τόσο καλά την διάθεσή μου και τα γούστα μου. Αποδεδειγμένα, ακόμα και απλές απόπειρες μηχανογράφησης μπορούν να μαντέψουν καλύτερα από τους κριτικούς ποιες ταινίες θα μείνουν κλασσικές, κοιτώντας μόνο Google αναζητήσεις και το imdb.
Αλλά χρειαζόμαστε τους κριτικούς κινηματογράφου για τους ίδιους λόγους που χρειαζόμαστε τους δημοσιογράφους. Προσφέρουν σημεία αναφοράς και κύρος. Αρκεί και οι ίδιοι να καταλαβαίνουν τον ρόλο τους και να εξελίσσονται με την εποχή μας.
Πάντως εγώ έμαθα άλλη φορά να μην βάζω spoiler. Αυτό δεν αρέσει σε κανέναν.