Κάνω τόσο καιρό αυτή την δουλειά ώστε πλέον πολλοί φίλοι μου στέλνουν νέες ιατρικές τεχνικές, “μαγικά” φαγητά και άλλα πράγματα προς διερεύνηση. Τι έχω μάθει περιληπτικά:
1. Όταν κάτι ισχύει, εξελίσσεται. Πολλές μπουρδοψευτοεπιστήμες έχουν κολλήσει σε ότι ήξεραν πριν 100 ή 200 χρόνια. (πχ η “έρευνα” στην τηλεπάθεια και άλλα τέτοια φαινόμενα.) Αυτό είναι σχεδόν αδύνατον. Όλες οι επιστήμες αλλάζουν και βελτιώνονται καθώς ερευνώνται.
2. Σχετιζόμενο θέμα ότι οι ψευτοεπιστήμες τέτοιου τύπου όλο “τώρα, όπου να’ναι” περιμένουν μια απόδειξη. “Είναι μια έρευνα στην Σουηδία που γίνεται τώρα αλλά δεν έχει βγει ακόμα επίσημα” και τέτοια. Η ομοιοπαθητική είναι καλό παράδειγμα σε αυτή την κατηγορία. Μια σοβαρή προσπάθεια που έγινε για να εξακριβωθεί αν ισχύει κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία.
3. Συνηθισμένο χαρακτηριστικό είναι ότι τέτοιες θεωρίες είναι απλοϊκές. “Το όμοιο θεραπεύει το όμοιο” και παρόμοιες γενικεύσεις οι οποίες ακούγονται μεν όμορφα (αν είσαι ποιητής ίσως) αλλά δεν καταλήγουν βέβαια πουθενά. Ούτε στο μικροσκόπιο, ούτε σε κλινικά αποτελέσματα. “Όλο το σώμα δουλεύει αν φτιάξουμε τα νεφρά” (πραγματική θεωρία εναλλακτικού – ευτυχώς πέθανε τώρα) ή “αν κρεμιέσαι ανάποδα μισή ώρα την μέρα όλα θεραπεύονται”.
4. Παρομοίως δελεαστικές είναι θεωρίες όπως η ιριδολογία και η ρεφλεξολογία. Ενώ δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη (πόσο μάλλον απόδειξη) ότι το σώμα θα έκανε τον κόπο να χαρτογραφήσει όλο το σώμα σε ένα του σημείο. Γιατί να το κάνει αυτό; Κάποιο άλλο παράδειγμα στην φύση υπάρχει; Πως ακριβώς λειτουργεί; (Δεν λειτουργεί βέβαια, καμία μελέτη δεν βρίσκει να επηρεάζει οτιδήποτε.)
5. Μπερδεύουν φιλοσοφικές ιδέες με πρακτικές λύσεις (την θεραπεία). Κλασσικό παράδειγμα όλες αυτές οι θεωρίες περί “ενέργειας” στο σώμα. Καθότι ποτέ δεν μπόρεσε κανείς να αποδείξει ούτε άμεσα βέβαια αλλά ούτε άμεσα (πχ με το παραμικρό κλινικό αποτέλεσμα) ότι υπάρχει τέτοια ενέργεια στο σώμα μας, όλες οι θεωρίες που βασίζονται σε αυτό πρέπει να μπούνε στην σφαίρα της θρησκείας και της φιλοσοφίας.
Πολλές φορές αληθινοί επιστήμονες μπλέκουν τα μπούτια τους και καταντάνε στην ψευτοεπιστήμη. Η ροή είναι αρκετά κλασσική: Πρώτα βγάζουν τεράστια συμπεράσματα από μικρές ενδείξεις ή ελάχιστες στατιστικές ανωμαλίες. Ύστερα δεν φροντίζουν να δοκιμάσουν αρκετά εκτενώς την θεωρία τους. (Βασίζονται σε υποκειμενικές μετρήσεις, δεν ελέγχουν πλήρως τα στοιχεία κλπ.) Αν η θεωρία συγκρούεται με οποιαδήποτε προηγούμενη, πετάνε χωρίς δεύτερη σκέψη όλες τις προηγούμενες ανακαλύψεις στα σκουπίδια. (Αν χρειαστεί και ολόκληρους κλάδους της επιστήμης.) Δεν θέτουν τα συμπεράσματά τους στην διάθεση της επιστημονικής κοινότητας και μόλις δεχτούν κριτική αντιδρούν έντονα. (Ένας πραγματικός επιστήμονας εκτιμά την κριτική για να ξανασκεφτεί τις θεωρίες του καλύτερα.) Όπου δεν βγάζουν νόημα, εισάγουν θεωρίες συνωμοσίας και πλεκτάνες “συμφερόντων”. Σχεδόν πάντα λένε ότι λόγω “πολιτικών στο πανεπιστήμιο” είναι στο περιθώριο. Πολλοί δεν έχουν καν σχετιζόμενη διαπίστευση (πχ Βυθούλκας) αλλά το γυρνάνε σε πλεονέκτημα λέγοντας ότι επειδή ακριβώς δεν έχουν σπουδάσει το αντικείμενο δεν έχουν παρωπίδες.
Την επόμενη φορά λοιπόν που κάποιος θα σας πει για μια “φοβερή νέα θεραπεία” ή το “καταπληκτικό νέο τρόφιμο που θεραπεύει τα πάντα” ξαναδιαβάστε το παραμύθι πιο προσεκτικά:
1. Μήπως άρχισαν ανάποδα; Σκέφτηκαν που ήθελαν να καταλήξουν και έψαξαν για στοιχεία να υποστηρίξουν το συμπέρασμα.
2. Έκαναν (ή κάντε το εσείς για αυτούς) οτιδήποτε μπορούσαν για να αποδείξουν ότι η θεωρία τους είναι λάθος; Έτσι κάνουν οι επιστήμονες. Αν δεν μπορούν τρόπο να βρούνε ότι είναι λάθος αρχίζουν να ψάχνουν μήπως είναι σωστό.
3. Πως αντιμετωπίζουν δεδομένα που δείχνουν ότι δεν δουλεύει; Μήπως κρίνουν αυστηρά ότι δεν τους συμφέρει με ξεψείρισμα αλλά δέχονται χωρίς δεύτερη σκέψη έρευνες χαμηλού επιπέδου (συνήθως υποκειμενικές) που τους αρέσουν;