Από την αρχή του διλήμματος (ή “ψευτο”διλήμματος, ανάλογα με τα κέφια σας) αυτό το “μνημονιακός” και “αντιμνημονιακός” με ενοχλούσε. Αρχικά γιατί μου φαινόταν υπερβολικά ασαφής γενίκευση. Σήμερα όμως κατάλαβα ότι είναι απλά μια αντιεπιστημονική θεώρηση του κόσμου. Βγήκαν σχεδόν ταυτόχρονα δυο όμορφοι διαδραστικοί χάρτες. Ο ένας δείχνει τις χώρες με το πιο πολύ χρέος σχετικά με το ΑΕΠ και ο άλλος τις πιο ανταγωνιστικές οικονομίες.
Είναι αρκετά όμοιος με αυτόν του Economist που δείχνει το χρέος όμως!
Τι να σκεφτεί ένας κάτοικος του πλανήτη Γη όταν βλέπει τέτοια “στοιχεία”; Ότι τα Οικονομικά το έχουν χάσει, ότι το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα είναι μπάχαλο και ότι γενικά δεν βγάζει νόημα!
Όταν βγήκε η θεωρία ότι το HIV προκαλεί AIDS πολλοί έφεραν αντιρρήσεις. “Δείξτε μας ένα συγκεκριμένο πείραμα που να το αποδεικνύει!” φώναζαν οι θιασώτες διαφόρων θεωριών συνωμοσίας. Πρόβαλλαν την δυσκολία της επιστημονικής κοινότητας να εξηγήσει ένα πολύπλοκο θέμα σαν απόδειξη ότι δεν ισχύει. Επικαλέστηκαν τα κριτήρια του Koch. “Γιατί δεν μπορείτε να το αποδείξετε έτσι;” Ξεχνάνε βέβαια ότι αυτά τα (γενικά σωστά) κριτήρια επιστημονικής ορθότητας βγήκαν τον 19ο αιώνα όταν ακόμα δεν είχαν καν ανακαλυφθεί η ιοί, πόσο μάλλον τα σύγχρονα εργαλεία έρευνας. Αλλά κυρίως υποτιμούν ότι σε πολλά θέματα η εξήγηση είναι σύνθετη. Δεν είναι απλά ένα μήλο που πέφτει από το δέντρο το HIV. Έτσι και τα οικονομικά. Μπορεί πολλοί να μην θέλουν να τα ονομάσουν “επιστήμη” καθότι έχει να κάνει με ανθρώπους και γενικά δεν αποδεικνύεται πειραματικά. Μπορεί να είναι εξαιρετικά πολύπλοκη. Αλλά η προσέγγιση της αναζήτησης της γνώσης ακολουθεί την πεπατημένη όλων των επιστημών.
Να τονίσω ότι δεν τα γράφω όλα αυτά επειδή είμαι “υπέρ” του μνημονίου. Ίσα ίσα που όσοι είστε “κατά” θα κάνετε καλά να τα μελετήσετε προσεκτικά για να βελτιωθείτε. Γιατί όσο μένει σε τόσο χαμηλό επίπεδο (επιστημονικά μιλώντας) η κριτική του μνημονίου, δύσκολα θα πειστεί ο κόσμος. Δε πα να πεινάνε και να πεθαίνουν στον δρόμο! Δεν αρκεί για να πείσει αν δεν υπάρχει ιδεολογικό υπόβαθρο.
Το δεύτερο κεφαλαιώδες λάθος που κάνει το αντιμνημονιακό μπλοκ κατά την γνώμη μου είναι η εξαιρετικά επιλεκτική χρήση δεδομένων. Διαβάζεις την Naomi Klein (ή την Naomi Wolf στο “the end of America) και λες “ναι! ναι! Τώρα εξηγούνται όλα!” Με την διαφορά ότι η συμπαθής αυτή συγγραφέας κάνει ακριβώς το ανάποδο από ότι η επιστήμη. Καταλήγει σε ένα συμπέρασμα και μετά διαλέγει “στοιχεία” που να υποστηρίζουν την θεωρία της. Δεν υπάρχει τρόπος να αποδείξεις ότι έχει “λάθος”. Όλα τα επιμέρους μπορεί να είναι σωστά. Αλλά δεν είναι επιστημονικό γιατί δεν στήνει κάποια υπόθεση την οποία να μπορούμε να εξετάσουμε.
Παρεμφερές παράδειγμα θα έλεγα ότι είναι όσοι αμφιβάλλουν ότι έγινε Ολοκαύτωμα Εβραίων στο Άουσβιτς. Όσοι αντιλέγουν βρίσκουν “στοιχεία” και αυτοί άλλωστε. Το Zyklon-B χρησιμοποιήθηκε λέει για να αντιμετωπιστούν οι ψύλλοι, δεν ήταν για να τους δηλητηριάζουν. Μετρήσεις κυάνιου σε χώρους για καθαριότητα βρέθηκαν λέει με μεγαλύτερες συγκεντρώσεις από ότι εκεί που οι Εβραίοι επιστήμονες λένε ότι έγιναν οι μαζικοί φόνοι. Αν τα δούμε απομονωμένα τα στοιχεία, όπως ακριβώς κάνουν οικονομολόγοι σαν τον Κο Βαρουφάκη, μπορούμε να “αποδείξουμε” ότι θέλουμε βέβαια. Αν μετρήσεις προσεκτικά όλους τους χώρους στο Άουσβιτς και λάβεις υπόψη ποιοι τοίχοι επηρεάστηκαν από τον καιρό τόσα χρόνια περισσότερο και τις ποσότητες κυάνιου που απαιτείται για να σκοτώσεις ένα άνθρωπο (μικρότερη από ότι για ένα ψύλλο) προκύπτει μια πιο πλήρης εικόνα και η αλήθεια λάμπει.
Παρομοίως μπερδεύουν συχνά αίτιο και αιτιατό. Η καπνοβιομηχανία όταν πρωτοκατηγορήθηκαν τα τσιγάρα για την πρόκληση καρκίνου ξεκίνησαν να αμυνθούν λέγοντας ότι μπορεί ο καρκίνος να προκαλεί το κάπνισμα! “Όσοι έχουν καρκίνο μάλλον είναι πιο νευρικοί τύποι και χρειάζονται τα τσιγάρα για να ηρεμούν” ήταν το σκεπτικό τους. Η επιστήμη βέβαια δεν στάθηκε εκεί. Στήθηκαν πειράματα, δημιουργήθηκαν υποθέσεις εργασίας και η γνώση προχώρησε.
Στα Οικονομικά είναι δύσκολο να κάνεις πειράματα. (Αν και μερικοί πιστεύουν ότι είμαστε όλοι θύματα τέτοιου πειράματος τώρα.) Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορείς να στήσεις (και να καταρρίψεις) υποθέσεις εργασίας. Όσοι πολεμάνε την θεωρία της εξέλιξης συχνά λένε ότι “δεν μπορείτε να ξέρετε πως έγινε, αφού δεν είσαστε εκεί πριν τόσα εκατομμύρια”. Κάπως έτσι και όσοι υποστηρίζουν ότι η παγκόσμια οικονομία καθοδηγείται από συνωμοτική σύμπραξη κάποιων. “Δεν μπορούμε να ξέρουμε τι θα μας κάνει ο Μπάφετ/Ομπάμα/Σώρος” (βάλ’τε όποιον αντιπαθείτε εδώ) είναι το σκεπτικό.
Η παλαιοντολογία και η θεωρία της εξέλιξης στέκουν ακόμα και έτσι. “Γιατί δεν έχετε βρει ενδιάμεσα είδη” φώναζαν οι επικριτές της. Βρέθηκαν αρκετά όπως η φάλαινα με πόδια. Αλλά είναι πιο σημαντικό ότι χτίστηκαν θεωρίες οι οποίες μπορούν να εξηγήσουν χιλιάδες άλλα φαινόμενα στον πλανήτη. Το ερώτημα δεν είναι αν κάνουν ή όχι συμφωνίες κάποιοι ισχυροί άνθρωποι στον κόσμο. Ούτε να ψάχνουμε σαν παπαράτσι “αποδείξεις” ότι μιλάνε μεταξύ τους. Για να αποδείξουμε 
ότι έχουν πάρει μια απόφαση θα έπρεπε να μπορούμε να στήσουμε μια θεωρία η οποία να προβλέπει τι θα γίνει ή τουλάχιστον να κάνει σαφές ένα συμπέρασμα το οποίο μπορεί να αποδειχθεί ή να καταρριφθεί.
Ίσως κοιτάξατε τα πινακάκια με τα οποία πασπάλισα το πιο πάνω κείμενο. Δείχνουν συσχετισμούς μεταξύ οικονομικών δεικτών (ΑΕΠ, εισόδημα, κλπ) και δείκτες ευμάρειας (διάρκεια ζωής, αριθμός υπολογιστών ανά κάτοικο κλπ). Όσο και να γκρινιάζουμε, όσο κι αν ξέρουμε ότι η ανθρώπινη ευτυχία είναι πολύπλοκο φαινόμενο, μου φαίνεται ότι τείνουμε να ξεχάσουμε ότι αυτή η “ορθολογική, καπιταλιστική, οικονομική” θεώρηση του κόσμου μας έφερε ως εδώ. Με πρωτόγνωρο προσδόκιμο χρόνο ζωής και δεκάδες άλλους σημαντικότατους δείκτες ευημερίας.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να προσπαθήσουμε για το καλύτερο. Ότι δεν πρέπει να πολεμάμε την αδικία. Να δούμε μακρόχρονες επιπτώσεις στο κλίμα από τον τρόπο ζωής μας. Ή ότι πρέπει να δεχόμαστε αβίαστα ότι θεωρία πουλάει ο καθένας (μέσα και εγώ με αυτή εδώ βέβαια.) Απλά αν δούμε λίγο πιο σφαιρικά το θέμα και ξεφύγουμε από την Ελλαδίτσα του 2012 στο πρίσμα μας ίσως αποκτήσουμε μια καλύτερη γλώσσα για να συνεννοηθούμε.
