Η ταινία Wadjda, ή «Το Απαγορευμένο Ποδήλατο», όπως προβάλλεται στους ελληνικούς κινηματογράφους, έχει αρκετές ιδιαιτερότητες.
Κατ’ αρχάς προέρχεται από τη Σαουδική Αραβία, μία χώρα όπου απαγορεύεται το σινεμά. Οι κάτοικοι παρακολουθούν ταινίες είτε μέσω δορυφορικής, είτε μέσω DVD. Είναι επόμενο λοιπόν, να προκαλέσει αναταραχή η δημιουργία μίας ταινίας και μάλιστα από μία γυναίκα σκηνοθέτη, τη Haifaa al- Mansour. Τα γυρίσματα κράτησαν μία πενταετία, για δύο πρακτικούς λόγους: ο πρώτος ήταν φυσικά η αναζήτηση οικονομικών πόρων. Ο δεύτερος ήταν η αδυναμία της συνεχούς παρουσίας της σκηνοθέτη στα γυρίσματα. Έπρεπε να διευθύνει τεχνικούς και ηθοποιούς μέσα από ένα βαν για να μην έρχεται σ’ επικοινωνία με ξένους άνδρες, και αντιμετωπίσει προβλήματα με το νόμο.
Η Wadjda λοιπόν, είναι ένα κοριτσάκι 10-12 χρονών, που ζει στο Riyadh, αλλά είναι κάπως διαφορετικό από τα υπόλοιπα. Φοράει all-star, ακούει ροκ μουσική και παίζει playstation. Όπως είναι φυσικό, τα θέλω της διαφοροποιούνται από τα συνηθισμένα. Στόχος της είναι ν’ αποκτήσει το λαμπερό ποδηλατάκι που πουλιέται στο μαγαζί της γειτονιάς της, με τις πράσινες κορδέλες στα τιμόνια. Το θέλει γιατί πρέπει να νικήσει σε αγώνες τον κολλητό της, που είναι περίπου στην ίδια ηλικία. Βέβαια, η επιθυμία της βρίσκει αντίθετη τη μητέρα της.
Γιατί; Τα κοριτσάκια στη Σαουδαβική Αραβία δεν οδηγούν ποδήλατα. Απαγορεύεται αυστηρά. Η Wadjda δεν το βάζει κάτω. Πουλάει βραχιολάκια στο σχολείο, κάνει το μεσάζοντα σε κρυφές ερωτοδουλειές των μεγαλύτερων μαθητριών, αλλά τα χρήματα που μαζεύει είναι λίγα. Αποφασίζει να πάρει μέρος σ’ ένα σχολικό διαγωνισμό απαγγελίας του …Κορανίου, για να κερδίσει τα υπόλοιπα χρήματα. Παράλληλα, μαθαίνει ποδήλατο με τη βοήθεια του κολλητού της. Καταφέρνει να πάρει το πρώτο έπαθλο, αλλά… ε, δε θα σας τα πούμε και όλα!
Παρά τους διθυράμβους που έχουν γραφτεί για την ταινία, η αλήθεια είναι ότι δεν ξεφεύγει από τα κλισέ ενός οικογενειακού σεναρίου, με ήρωα ένα έξυπνο και αποφασιστικό παιδί. Ωστόσο, η ιδιαιτερότητά της έγκειται ακριβώς στη θεματική της. Μέσα από το σενάριο της, ξεδιπλώνεται ένας τρόπος ζωής, εντελώς ξένος με τα δυτικά πρότυπα. Μπροστά από την οθόνη παρελαύνουν γυναίκες με μπούργκες και κατάμαυρα ρούχα. Ακόμη και σε περίπτωση που εργάζονται, δε διαχειρίζονται οι ίδιες τα χρήματά τους. Ο έρωτας στην εφηβεία τιμωρείται και παραμένει στο περιθώριο. Τα παιδιά φοράνε συγκεκριμένη ενδυμασία – άσπρα, άνετα ρούχα τα αγόρια, μαύρα για τα κορίτσια. Ο πατέρας έχει το δικαίωμα σε δεύτερο γάμο, εάν δεν έχει αποκτήσει γιο από τον πρώτο. Οι κόρες δεν καταγράφονται στο γενεαλογικό δέντρο, ενώ δεν έχουν κληρονομικά δικαιώματα. Μάλιστα, υπάρχει η θρησκευτική αστυνομία, με έργο της τη σύλληψη όσων παραβαίνουν τη Σαρία*.
Αυτό είναι ένα μέρος από την καθημερινότητα μίας γυναίκας σε μία μουσουλμανική χώρα. Η ταινία το καταγράφει χωρίς δραματικότητα, με σαφή ρεαλισμό και αυτή ακριβώς είναι η επιτυχία της σκηνοθέτη της. Η ιστορία της δεν παρουσιάζεται ζοφερή, δεν είναι τραγική, ούτε αποτελεί μία «κραυγή» προς το δυτικό κόσμο. Αντιθέτως, η παρουσίαση της καταπίεσης βγαίνει προς τα έξω ως κάτι εντελώς φυσιολογικό –έτσι είναι, γιατί έτσι πρέπει-, με αποτέλεσμα να γίνεται με αυτόν τον τρόπο ακόμη πιο δυνατή. Η μαμά της μικρής δεν παραπονείται, ούτε είναι δυστυχισμένη. Νευριάζει μόνο. Η μικρή δεν πέφτει σε κατάθλιψη. Αναπτύσσει πονηριά και δύναμη, για να τα καταφέρει. Το ποδήλατο λοιπόν, είναι ένα σύμβολο, απλοϊκό για έναν δυτικό θεατή, αλλά γεμάτο νόημα για όποιον καταλαβαίνει την κατάσταση σε μία τέτοια κοινωνία.
Το «Απαγορευμένο Ποδήλατο» ίσως κινηματογραφικά να μην είναι ένα αριστούργημα. Αλλά για εμάς, τους δυτικούς θεατές, είναι μία ταινία με ενδιαφέρον, που αξίζει λίγη από την προσοχή μας. Με αυτή ίσως τη λογική είναι και υποψήφια για το Oscar καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας στο φετινό διαγωνισμό, ενώ ήδη έχει διακριθεί σε διάφορα festival της Ευρώπης.
*Σαρία: ο ηθικός κώδικας και θρησκευτικός νόμος του Ισλάμ.