Οι διασυνδέσεις μεταξύ της αμυγδαλής (και των σχετικών μεταιχμιακών δομών) ι : του νεοφλοιού είναι ο κόμβος όπου διεξάγονται οι μάχες ή υπογράφεται η ακωχή μεταξύ νου και καρδιάς, σκέψης και συναισθήματος. Αυτό το κύκλωμα εξηγεί γιατί το συναίσθημα έχει τόσο μεγάλη σημασία για την αποτελεσματική τκε’νη, τόσο για να μας οδηγεί να παίρνουμε ορθές αποφάσεις όσο και να μας 1 ξτρέπει απλώς να σκεφτόμαστε καθαρά.
Πάρτε, για παράδειγμα, τη δύναμη που έχουν τα συναισθήματα να διακό- —την ίδια τη λειτουργία της σκε^ψης. Οι νευροψυχολόγοι χρησιμοποιούν τον :οο «εργαζόμενη σκέψη» για την ικανότητα της προσοχής να συντηρεί στο νου τα : νσιώδη στοιχεία για την ολοκλήρωση ενός συγκεκριμένου καθήκοντος ή τη λύτη ενός προβλήματος, είτε πρόκειται για τα ιδανικά χαρακτηριστικά που κάποιος αναζητεί σε ένα σπίτι, ενώ επισκέπτεται διάφορα υποψήφια, είτε για τα στοιχεία ενός λογικού προβλήματος σε ένα τεστ. Ο προμετολπιαίος φλοιός είναι η περιοχή του εγκεφάλου που ευθύνεται για την «εργαζόμενη μνήμη»17. Αλλά τα κυκλώματα από το μεταιχμιακό εγκέφαλο στους προμετωπιαίους λοβούς υποδηλώνουν ότι
τα σήματα των ισχυρών συναισθημάτων —άγχους, θυμού και άλλων παρεμφερών— μπορούν να δημιουργήσουν νευρική στασιμότητα, να υπονομεύσουν την ικανότητα του προμετωπιαίου λοβού να διατηρήσει την εργαζόμενη μνήμη. Γι’ αυτό, όταν είμαστε συναισθηματικά αναστατωμένοι, λέμε ότι «δεν μπορούμε να σκεφθούμε σωστά» και γι’ αυτό η συνεχής συναισθηματική πίεση μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στις νοητικές δυνατότητες ενός παιδιού, τραυματίζοντας την ικανότητα του για μάθηση.
Αυτές οι διαταραχές, αν είναι πιο αδιόρατες, δεν εντοπίζονται πάντα από τα τεστ νοημοσύνης, παρόλο που γίνονται εμφανείς με πιο εξειδικευμένες νευρο- ψυχο λογικές εξετάσεις, καθώς και από τη συνεχή αναστάτωση και παρορμητι- κότητα ενός παιδιού. Σε μια μελέτη, για παράδειγμα, μέσω αυτών των νευροψυ- χολογικών τεστ αποκαλύφθηκε ότι παιδιά του δημοτικού με δείκτη νοημοσύνης πάνω από το μέσο όρο, αλλά παρ’ όλα αυτά με μετριότατες επιδόσεις, παρουσίαζαν μια ατελή λειτουργία στο μετωπιαίο φλοιό τους18. Ήταν επίσης παρορμητικά και αγχώδη, συχνά εμφάνιζαν διάσπαρτη προσοχής και ανησυχία —γεγονός που υπαινισσόταν ελαττωματικό προμετωπιαίο έλεγχο των μεταιχμιακών παρορμήσεων τους. Παρά το νοητικό τους δυναμικό, αυτά είναι τα παιδιά που κινδυνεύουν περισσότερο να αποτύχουν στο σχολείο, να εθιστούν στο αλκοόλ ή να προβούν σε παραβατικές πράξεις, όχι επειδή το μυαλό τους είναι ελαττωματικό, αλλά επειδή ο έλεγχος πάνω στη συναισθηματική τους σφαίρα είναι ατελής. Ο συγκινησιακός εγκέφαλος, ολότελα ανεξάρτητος από τις περιοχές του φλοιού που καταγράφονται στα τεστ νοημοσύνης, ελέγχει εξίσου την οργή και τη συμπόνια. Αυτά τα συγκινησιακά κυκλώματα διαμορφώνονται από την εμπειρία στη διάρκεια της παιδικής μας ηλικίας -και με δική μας ευθύνη αφήνουμε αυτές τις εμπειρίες ολοκληρωτικά στην τύχη τους.
Σκεφθείτε επίσης το ρόλο του συναισθήματος ακόμα και στις πιο «ορθολογικές» αποφάσεις. Διερευνώντας τις σημαντικές επιπτώσεις στην κατανόηση της διανοητικής ζωής, ο Δόκτωρ Αντόνιο Νταμάζιο, νευροψυχολόγος στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστήμιου της Αιόβα, διεξήγαγε προσεκτικές μελέτες πάνω στο τι αποτελεί μειονεξία σε ασθενείς με βλάβη στο κύκλωμα προμετωπιαίου- αμυγδαλής19. Η ικανότητα τους να παίρνουν αποφάσεις έχει πληγεί σημαντικά και παρά ταύτα δεν εμφανίζουν κανένα περιορισμό του νοητικού τους πηλίκου ή οποιασδήποτε άλλης γνωστικής ικανότητας. Παρά την ανέπαφη νοημοσύνη τους, κάνουν καταστροφικές επιλογές στη δουλειά και στην προσωπική τους ζωή, και μπορούν ακόμα και να «βραχυκυκλωθούν» όταν πρέπει να πάρουν μια απλή απόφαση, όπως για παράδειγμα να κανονίσουν ένα ραντεβού.
1 . Νταμάζιο ισχυρίζεται ότι οι αποφάσεις τους είναι τόσο άστοχες επειδή ■άσει την πρόσβαση στη συναισθηματική μάθηση. Ως σημείο συνάντησης και συναισθήματος, το κύκλωμα προμετωπιαίου-αμυγδαλής είναι ένα πέρασμα προς μια αποθήκη όπου συσσωρεύουμε καθ’ όλη μας τη ζοοή τα ra που προτιμάμε, αλλά και όσα αποδοκιμάζουμε. Όντας αποκομμένοι ττ- συναισθηματική μνήμη στην αμυγδαλή, ό,τι κι αν ανασύρει ο νεοφλοιός _ -: οει πια να προκαλέσει τις αντιδράσεις μας που έχουν ταυτιστεί με αυτό Inh χαοελθόν -όλα γίνονται γκρίζα και ουδέτερα. Ένα ερέθισμα, είτε είναι η ενός αγαπημένου κατοικίδιου ζώου είτε μιας μισητής γνωριμίας, δεν λεί πια ούτε έλξη ούτε αποστροφή. Αυτοί οι ασθενείς «έχουν ξεχάσει» ε τα σχετικά συναισθηματικά μαθήματα, γιατί δεν έχουν πια πρόσβαση στα Εχουν αποθηκευτεί μέσα στην αμυγδαλή.
Mia τέτοια ένδειξη οδηγεί τον Δρα Νταμάζιο στην αντι-διαισθητική θέση ότι m τι\αισθήματα είναι τυπικά απαραίτητα στη λήψη λογικών αποφάσεων. Μας ιέχούεικνύουν τη σωστή κατεύθυνση, όπου η στεγνή λογική μπορεί να είναι η κα- ϊττερη επιλογή. Ενώ οι άλλοι συχνά αντιπαρατάσσουν αδέξια μπροστά μας μια α επιλογο5ν (Πώς να επενδύσεις τις οικονομίες της σύνταξης σου; Ποιον να
- r-ρευτείς;), η συναισθηματική εμπειρία με την οποία μας έχει οπλίσει η ζωή – : η ανάμνηση μιας καταστροφικής επένδυσης ή ενός οδυνηρού χωρισμού)
ρκλνει σήματα που διαμορφώνουν την απόφαση μας, αποκλείοντας ορισμένες f-.’.ογές και υπογραμμίζοντας άλλες. Ο Δρ. Νταμάζιο ισχυρίζεται ότι με τον το αυτό ο συγκινησιακός εγκέφαλος εμπλέκεται στη λογική σκέψη όσο και ο σκεπτόμενος εγκέφαλος.
Τα συναισθήματα, λοιπόν, παίζουν ρόλο στη λογική σκέψη. Στο χορό του συ- ι παθήματος και της σκέψης, η συναισθηματική ικανότητα καθοδηγεί λεπτό : ς λεπτό τις αποφάσεις μας, συμβαδίζοντας με το λογικό νου, επιτρέποντας ή – ιοεμποδίζοντας την ίδια τη σκέψη. Όμοια, ο σκεπτόμενος εγκέφαλος διαόρα- ιτίζει έναν εκτελεστικό ρόλο στα συναισθήματά μας —εκτός από τις στιγμές ϊ κ £ ίνες κατά τις οποίες τα συναισθήματα ξεφεύγουν από τον έλεγχο και ο συ- γκινησιακός εγκέφαλος καλπάζει ασυγκράτητος.
Με μια έννοια, έχουμε δύο εγκεφάλους, δύο μυαλά —και δυο διαφορετικά είδη νοημοσύνης: τη λογική και τη συναισθηματική. Το πώς τα πάμε στη ζωή καθορίζεται και από τους δύο —δεν είναι μόνο η νοημοσύνη του μυαλού αλλά και η νοημοσύνη της καρδιάς που μετράει. Πράγματι, ο νους δεν μπορεί να λειτουρ-
- • ήσει στην εντέλεια χωρίς τη συναισθηματική νοημοσύνη. Κανονικά η συμπλη- ρωματικότητα του μεταιχμιακού συστήματος και του νεοφλοιού, της αμυγδαλής και των προμετωπιαίων λοβών σημαίνει ότι το καθένα είναι το έτερον ήμισυ του άλλου στη διανοητική ζωή. Όταν αυτά τα δυο συμπληρωματικά μέρη αλληλεπιδρούν ικανοποιητικά, η συναισθηματική νοημοσύνη προάγεται —όπως και η πνευματική ικανότητα.
Αυτό ανατρέπει και επανατοποθετεί, στη σωστή της πλέον θέση, την παλιά άποψη περί λογικής και συναισθήματος. Δε θέλουμε να διώξουμε το συναίσθημα και να βάλουμε τη λογική στη θέση του, όπως το έθετε ο Έρασμος, αλλά αντίθετα να βρούμε την έξυπνη ισορροπία ανάμεσα στα δύο. Τα παλιά πρότυπα θεωρούσαν ιδανική τη λογική που ήταν απελευθερωμένη από τον κλοιό του συναισθήματος. Το σύγχρονο πρότυπο μάς προτρέπει να εναρμονίσουμε το μυαλό και την καρδιά μας. Για να το κάνουμε αυτό καλά στη ζωή μας, σημαίνει ότι πρέπει πρώτα απ’ όλα να κατανοήσουμε με περισσότερη ακρίβεια τι σημαίνει να χρησιμοποιούμε έξυπνα το συναίσθημα.