Πρέπει να έχεις το χάος μέσα σου
για να γεννήσεις ένα αστέρι που χορεύει
Το έργο του Friedrich Nietzsche “Τάδε έφη Ζαρατούστρα” ( Also Sprach Zarathustra) είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα που γράφτηκαν για το δυτικό πολιτισμό. Ο ίδιος είχε κάποτε ισχυριστεί ότι το έργο του αυτό είναι πολύ πιθανό να παρερμηνευτεί. Παρουσιάζει ένα Πέρση φιλόσοφο ο οποίος μετά απο 10 χρόνια αυτοεξορίας κατέβηκε στον κόσμο των ανθρώπων προκειμένου να μοιραστεί μαζί τους τη σοφία.
Στο δρόμο της επιστροφής συναντάει ένα γέρο ο οποίος τον κοίταξε και μέσα σε άλλα του είπε :
Τότε πήγαινες τις στάχτες σου στο βουνό, σήμερα θέλεις να φέρεις φωτιά στις κοιλάδες;
Δε φοβάσαι την τιμωρία που περιμένει τον εμπρηστή;
Θεωρούσε ότι ο άνθρωπος πρέπει να εκμηδενίσει το εγώ του και μέσα από τις στάχτες του να δημιουργηθεί ξανά. Ξεπερνώντας τον εαυτό του να δημιουργήσει τον Υπεράνθρωπο.
Το έργο του ενέπνευσε το μουσικοσυνθέτη Richard Strauss (1864-1949) ο οποίος και συνέθεσε το 1896 το ομώνυμο έργο που θεωρείται απο τα πιο γνωστά και σημαντικά του.
Η πρωτοτυπία της μουσικής αυτής σύνθεσης έγκειται στο γεγονός ότι ήταν η πρώτη φορά που πηγή έμπνευσης ήταν ένα φιλοσοφικό δοκίμιο.
Πρώτη φορά παρουσιάστηκε σε συναυλία του στη Φραγκφούρτη στις 27 Νοεμβρίου 1897 και από εκείνη τη στιγμή αποτελεί ένα από τα πολυπαιγμένα έργα του συμφωνικού ρεπερτορίου.
Εδώ μια διαφορετική εκτέλεση του κομματιού. Απολαύστε το!
Παρατίθενται μερικά αποσπάσματα από το έργο του αν και προσωπικά θεωρώ ότι πρέπει να διαβαστεί ολόκληρο ξανά και ξανά.
Για τις τρεις μεταμορφώσεις :
“Θα κατονομάσω για σας τρεις μεταμορφώσεις του πνεύματος : πώς το πνεύμα γίνεται καμήλα, και η καμήλα λιοντάρι, και, τέλος, το λιοντάρι παιδί. Υπάρχουν πολλά βαριά φορτία για το ρωμαλέο πνεύμα, που είναι συνηθισμένο στα βάρη και που μέσα του κατοικεί ο σεβασμός : η δύναμη του ζητά το βαρύ και το βαρύτατο φορτίο”.
“Τι είναι βαρύ; Έτσι ρωτά το συνηθισμένο στα βαριά φορτία πνεύμα και να που γονατίζει, όμοιο με την καμήλα και θέλει να το φορτώσουν καλά..[..]..το να είσαι άρρωστος και να ξαποστέλνεις τους παρηγορητές και να συνδέεσαι με φιλία με κουφούς, που ποτέ δεν ακούν αυτό που θέλεις; […]το να βυθίζεσαι σε βρώμικο νερό όταν αυτό είναι το νερό της αλήθειας και να μην απομακρύνεις από πάνω σου ολόθερμους φρύνους και κρύους βάτραχους; [..]το να αγαπάμε αυτούς που μας περιφρονούν και να απλώνουμε το χέρι σε ένα φάντασμα, όταν αυτό θέλει να μας κάνει να τρομάξουμε.
Όλα αυτά τα βαρύτατα φορτία κουβαλά το πνεύμα το συνηθισμένο στα βάρη : όμοιο με την καμήλα, που φορτωμένη τρέχει στην έρημο, τρέχει και αυτό στη δική του έρημο
Αλλά μέσα στην πιο απομονωμένη έρημο λαμβάνει χώρα η δεύτερη μεταμόρφωση : εδώ το πνεύμα γίνεται λιοντάρι, θέλει να κατακτήσει την ελευθερία του και να γίνει αφέντη στη δική του έρημο.
Ποιός είναι ο μεγάλος δράκοντας που το πνεύμα του δε θέλει πια να τον αποκαλεί αφέντη και θεό; “Οφείλεις”, ονομάζεται [..] Αλλά το πνεύμα του λιονταριού λέει “Θέλω”.
Αδέλφια μου σε τι χρειάζεται το λιοντάρι το πνεύμα; Γιατί δεν αρκει αυτό το φορτηγό ζώο , αυτό που απαρνείται και είναι γεμάτο σεβασμό;
Να δημιουργεί κανείς καινούριες αξίες- αυτό δεν μπορεί να το κάνει ούτε το λιοντάρι : μπορεί όμως να δημιουργήσει για τον εαυτό του ελευθερία για καινούριες δημιουργίες -αυτό μπορεί να το κάνει η δύναμη του λιονταριού.
Να δημιουργήσει την ελευθερία του και να αντιτάξει ένα άγιο όχι μπροστά στο καθήκον : για αυτο χρειάζεται αδελφοί μου το λιοντάρι.
Να αποκτήσει το δικαίωμα να δημιουργήσει νέες αξίες – αυτή είναι η πιο τρομερή κατάκτηση για ένα πνεύμα συνηθισμένο στα βάρη και το σεβασμό.
Πείτε μου όμως, αδελφοί, τι μπορεί να κανει το παιδί που δεν μπορεί το λιοντάρι;
Αθωότητα και λησμονιά είναι το παιδί, ένα καινούριο αρχίνισμα, ένα παιχνίδι, μια ρόδα που γυρίζει, μια πρώτη κίνηση…
Ναι για το παιχνίδι της δημιουργίας, αδελφοί μου, χρειάζεται να ειπωθεί ένα άγιο ναι : τη δική του θέληση θέλει τώρα το πνεύμα, τον δικό του κόσμο κερδίζει εκείνος που είναι χαμένος μέσα στον κόσμο.
Για τις έδρες της αρετής
Παίνευαν στον Ζαρατούστρα έναν σοφό, που ήξερε να μιλά καλά για τον ύπνο και για την αρετή : τον σεβόταν και τον αντάμειβαν καλά γι αυτό το πράγμα, και όλοι μαζεύονταν μπροστά στην έδρα του μαζί μ’όλους τους νεαρούς. Και τότε μιλησε ο σοφός :
“Τιμή και σεβασμός στον ύπνο! Αυτό είναι το πρώτο πράγμα! Και απομακρυνθείτε από όλους εκείνους που κοιμούνται άσχημα και ξαγρυπνούν τη νύχτα.
Ακόμα και ο κλέφτης ντρέπεται τον ύπνο: πάντα γλιστράει αθόρυβα μέσα στη νύχτα. Καμιά ντροπή όμως δε νιώθει νυχτερινός φρουρός δίχως ντροπή κουβαλά το κέρας του.
Το να κοιμάσαι δεν είναι ασήμαντη τέχνη: χρειάζεται, για να το πετύχεις, να αγρυπνάς όλη τη μέρα.
Δέκα φορές τη μέρα να υπερνικάς τον εαυτό σου: αυτό προκαλεί μια καλή κούραση και είναι το όπιο της ψυχής.
Δέκα φορές τη μέρα πρέπει να συμφιλιώνεσαι πάλι με τον εαυτό σου. Διότι η υπερνίκηση είναι πίκρα, και εκείνος που δεν έχει συμφιλιωθεί κοιμάται άσχημα.
Δέκα αλήθειες πρέπει να βρίσκεις τη μέρα: γιατί αλλιώς, ακόμη και τη νύχτα ψάχνεις να βρεις την αλήθεια, και ψυχή παραμένει πεινασμένη.
Δέκα φορές τη μέρα πρέπει να γελάς και να είσαι ευδιάθετος: αλλιώς θα σε ενοχλήσει τη νύχτα το στομάχι σου, αυτός ο πατέρας της φύσης.
Λίγοι το ξέρουν αυτό: αλλά πρέπει να έχεις όλες τις αρετές για να κοιμάσαι καλά. Να ψευδομαρτυρήσω; Να μοιχεύσω;
Να νιώσω ακόλαστα για την υπηρεσία του πλησίον μου; Όλα αυτά θα πήγαιναν άσχημα με τον καλό ύπνο.
Και ακόμα όταν έχεις όλες τις αρετές, πρέπει να καταλάβεις και κάτι άλλο: να στέλνεις, την κατάλληλη στιγμή, ακόμη και τις αρετές να κοιμηθούν.
‘Ετσι να μη μαλώνουν μεταξύ τους τα περιποιητικά γυναικάκια! Και για να μη μαλώνουν και για σένα δύστυχε!”
[..] Η σοφία του λέει: να αγρυπνάτε για να κοιμάστε καλά. Και αληθινά αν η ζωή δεν είχε κανένα νόημα και έπρεπε να διαλέξω την ανοησία, τότε η ανοησία αυτή θα μου φαινόταν πιο αξιοδιάλεχτη.
Καταλαβαίνω τώρα καθαρά τι ζητούσαν όταν ζητούσαν δασκάλους της αρετής. Ζητούσαν καλό ύπνο και οπιούχες αρετές!
Για όλους αυτούς τους φημισμένους σοφούς των εδρών, η σοφία ήταν ο ύπνος χωρίς όνειρα : δε γνώριζαν κανένα καλύτερο νόημα της ζωής.
Και σήμερα ακόμη, υπάρχουν ορισμένοι, σαν αυτόν εδώ τον κήρυκα της αρετής, όχι όμως τόσο τίμιοι πάντα : ώστε η εποχή τους πέρασε.
Και δε θα στέκονται για πολύ ακόμα όρθιοι : έχουν ξαπλώσει κιόλας.
Μακάριοι είναι αυτοί οι νυσταγμένοι: γιατί αμέσως θα αποκοιμηθούν.
Ένα βιβλίο για όλους και κανέναν
Βλέπετε προς τα πάνω , όταν ποθείτε ανύψωση. Και εγώ βλέπω προς τα κάτω γιατί είμαι ανυψωμένος. Ποιος μπορεί από εσάς να γελά και συγχρόνως να είναι ανυψωμένος;
Είναι δύσκολο να επιλέξει κάποιος αποσπάσματα από αυτό το έργο ανυπέρβλητης αξίας.
Γι αυτό θα κλείσω με ένα κομμάτι από το τρίτος μέρος του έργου του.
Ο ταξιδιώτης :
“Είμαι ένας ταξιδιώτης κι ένας ορειβάτης, είπε στην καρδιά του, δεν αγαπώ τις πεδιάδες και φαίνεται δεν μπορώ να κάτσω ήσυχος για καιρό.
Και ό,τι και να μου έλθει ως μοίρα και ως βίωμα -ένα ταξίδι θα υπάρχει μέσα του, μια ορειβασία ; σε τελική ανάλυση δε βιώνει κανείς παρά τον εαυτό του”
*τα αποσπάσματα είναι από το βιβλίο “Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα” σε μετάφραση Ζήση Σαρίκα. Εκδόσεις Νησίδες.
