Οι πιο ενδιαφέρουσες στιγμές για την κατανόηση της δύναμης των συναισθημάτων στη διανοητική ζωή είναι εκείνες οι στιγμές της παθιασμένης συμπεριφοράς για τις οποίες αργότερα, αφού πια καταλαγιάσει η ορμή τους, μετανιώνουμε. Η ερώτηση είναι πώς γινόμαστε τόσο εύκολα παράλογοι. Πάρτε, για παράδειγμα, μια νέα γυναίκα, η οποία οδήγησε δύο ώρες μέχρι τη Βοστο5νη για να γευματίσει και να περάσει τη μέρα της με το φίλο της. Κατά τη διάρκεια του γεύματος, εκεί-
νος της χάρισε ένα έργο τέχνης που εκείνη ονειρευόταν επί μήνες, μια σπάνια μεταξοτυπία που είχε φέρει από την Ισπανία. Όμως η χαρά της διαλύθηκε τη στιγμή που του πρότεινε να πάνε μετά το γεύμα σε μια πρωινή προβολή μιας ταινίας, που εκείνη ήθελε τόσο πολύ να δει, και εκείνος την εξέπληξε λέγοντάς της ότι δεν μπορούσε να περάσει τη μέρα του μαζί της γιατί είχε προπόνηση. Πληγωμένη και κατάπληκτη, σηκώθηκε κλαίγοντας, έφυγε από το εστιατόριο και, σε μια στιγμιαία παρόρμηση, πέταξε τη μεταξοτυπία στα σκουπίδια. Μήνες αργότερα, αναπολίόντας το περιστατικό, δε στενοχωριόταν τόσο που σηκώθηκε κι έφυγε, όσο που πέταξε τη μεταξοτυπία.
Σε στιγμές σαν κι αυτή, όπου το παρορμητικό συναίσθημα υπερισχύει της λογικής, είναι ζωτική η συμβολή της αμυγδαλής, της οποίας ο ρόλος πολύ πρόσφατα αναγνωρίστηκε. Τα προσλαμβανόμενα από τις αισθήσεις σήματα αφήνουν την αμυγδαλή να ερευνήσει εξονυχιστικά κάθε εμπειρία, για να ανακαλύψει «τι δεν πάει καλά». Αυτό δίνει στην αμυγδαλή μια θέση ισχύος μέσα στον ψυχικό βίο, καθιστο)νταςτην κάτι σαν ψυχολογικό φρουρό, που εξετάζει κάθε κατάσταση, κάθε αντίληψη, διατυπο5νοντας μια και μοναδική, και μάλιστα την πιο πρωτόγονη, ερώτηση στο μυαλό: «Αυτό το πράγμα το μισώ; Με βλάπτει; Το φοβάμαι;». Αν ναι, αν για μια στιγμή η απάντηση σε όλα αυτά είναι «Ναι», η αμυγδαλή αντιδρά ακαριαία, σαν φιτίλι που αναφλέγεται, τηλεγραφώντας ένα σήμα κινδύνου σε όλα τα μέρη του εγκεφάλου.
Στην αρχιτεκτονική του εγκεφάλου η αμυγδαλή μοιάζει με εταιρεία συναγερμού, όπου οι τεχνικοί είναι σε ετοιμότητα (6στε να στείλουν επείγοντα μηνύματα στην πυροσβεστική, στην αστυνομία και σε κάποιο γείτονα, οποτεδήποτε το σύστημα συναγερμού του σπιτιού ειδοποιήσει ότι υπάρχει πρόβλημα.
Όταν σημαίνει συναγερμός, λόγου χάρη, φόβου, η αμυγδαλή στέλνει επείγοντα μηνύματα σε κάθε σημαντικό μέρος του εγκεφάλου: προκαλεί την απελευθέ- ρωση των ορμονών για την αντίδραση μάχης ή φυγής του σώματος* στέλνει μηνύματα δράσης στα κινητικά εγκεφαλικά κέντρα* ενεργοποιεί το καρδιαγγειακό σύστημα, τους μυς και το γαστρεντερικό σοολήνα4. Άλλα κυκλώματα από την αμυγδαλή στέλνουν σήματα για την έκκριση το^ν επειγουσίόν πρόσθετοον μικρών ποσοτήτων της ορμόνης νορεπινεφρίνης προκειμένου να ενισχύσουν τη δυνατότητα αντίδρασης τα>ν βασικοόν περιοχών του εγκεφάλου, σΐ’μπεριλαμβανομένο^ν αυπον που αυξάνουν την ετοιμότητα των αισθήσείον, βάζουν δηλαδή πρακτικά τον εγκέφαλο σε επιφυλακή. Συμπληρωματικά σήματα από την αμυγδαλή πληροφορούν το εγκεφαλικό στέλεχος ότι πρέπει να προσδώσει στο πρόσωπο την έκφραση του τρόμου, να παγο^σει τις κινήσεις που οι μύες ήταν έτοιμοι να κά-
‘ ■ του ΐίόρα δεν πρέπει να χάνουν, να αυξήσουν τους παλμούς της καρ- mez υ ι την αρτηριακή πίεση, να ελαττώσουν την αναπνοή. Άλλα μεταφέρουν m – χ ιοχή στην πηγή του φόβου και προετοιμάζουν τους μύες να αντιδράσουν & – – :ι. Ταυτόχρονα, συστήματα του φλοιού της μνήμης ενεργοποιούνται για νζ :ι τυρουν οποιαδήποτε γνώση σχετική με την επείγουσα κατάσταση που : – c :·ζύψει, δίνοντάς της το προβάδισμα και παραμερίζοντας άλλες σκέψεις.
Και αυτά δεν είναι παρά μέρη μιας προσεκτικά συντονισμένης διάταξης με- Έ-: ·. λ που ενορχηστροινει η αμυγδαλή, επιτάσσοντας περιοχές σε όλο τον (για περισσότερες λεπτομέρειες ανατρέξτε στο Παράρτημα Γ). Το «πεταμένο δίκτυο των νευρωνικών συνδέσεων της αμυγδαλής τής επιτρέπει, — 5ιάρκεια μιας συναισθηματικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης, να συλλάβει ku \ α καθοδηγήσει το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου εγκεφάλου, συμπερι- ιβαβανομένσυ και του λογικού εγκεφάλου.