Προτού αρθρώσει σοβαρό λόγο για την παιδεία οποιαδήποτε πολιτική παράταξη ή κυβέρνηση έχει να απαντήσει σε ένα καίριο ερώτημα:
Τι ήταν ο Ελληνισμός πριν να συγκροτηθεί σε εθνικό κράτος;
Η Ελλάδα απέκτησε για πρώτη φορά γεωγραφικά σύνορα μόλις πριν από εκατόν εβδομήντα χρόνια. Για τρεισήμισι χιλιάδες χρόνια πού εντοπιζόταν η ιστορική υπόσταση του Ελληνισμού, ποια ήταν η εθνική του ταυτότητα;
Αν αύριο το πρωί οι Τούρκοι καταλάβουν όχι τη βραχονησίδα Ύμια, αλλά κάποια νησιά του Αιγαίου ή τη Θράκη και την υπόλοιπη Κύπρο, τι θα αλλάξει ουσιαστικά στη ζωή των κατοίκων αυτών των περιοχών;
Απλώς θα πληγωθεί ο συλλογικός τους εγωισμός, ή θα απειληθεί κάποια πολύτιμη και αναντικατάστατη ποιότητα της ζωής τους;
Κι αν αυτή η ξεχωριστή ποιότητα συνιστά την ιδιαιτερότητα του πολιτισμού των Ελλήνων, ποια παιδεία στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες φώτισε και καλλιέργησε μια τέτοια ελληνικότητα;
(Εκκρεμείς εθνικές επέτειοι, 1996)
Χρειαζόμαστε παιδεία για τον δικό μας τόπο. Όχι πια αυτή την εξαθλιωτική διαιώνιση του μεταπρατισμού, όχι άλλον πιθηκισμό, αγκομαχητό και λαχάνιασμα πίσω από ξένες φανταχτερές μόδες, εφήμερες ιδεολογίες, χρεωκοπημένους «φωταδισμούς».
Χρειαζόμαστε παιδεία για τις δικές μας ανάγκες – και πρώτη ανάγκη είναι η ίδια η επιβίωσή μας.
Δεν μπορούμε να ξεχνάμε με μικρονοϊκή επιπολαιότητα πως, αν το γένος των Ελλήνων επιβίωσε μέσα στους αιώνες, δεν το οφείλει ούτε στην πολεμική του ισχύ ούτε στα μέσα παραγωγής ή στο σύστημα διανομής των αγαθών.
Το οφείλει μόνο και αποκλειστικά στην πνευματική του πραμάτεια, που ήταν πρόταση νοήματος του βίου, πρόταση με καθολική, πανανθρώπινη εμβέλεια και δυναμική.
Να συνεννοηθούμε επιτέλους κάποτε οι Νεοέλληνες για μια παιδεία με δική της ραχοκοκαλιά, με δική της ταυτότητα.
Γιατί μόνο όταν έχουμε συνείδηση ποιοι είμαστε και τι θέλουμε, μόνο τότε μπορούμε να προσλάβουμε οτιδήποτε (κάθε καινούργια γνώση, επιστήμη, μέθοδο, πρακτική) χωρίς να υποτασσόμαστε στο πρόσλημμα, αλλά αφομοιώνοντας οργανικά το κάθε πρόσλημμα στις δικές μας ανάγκες και στους δικούς μας στόχους.
(Ραχοκοκαλιά ή φιλοσοφία της παιδείας, 1989)
